Του Βασίλη Γκάτσου
ΠΩΣ ΡΗΜΑΞΑΜΕ ΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗ ΜΑΣ ΘΑΛΑΣΣΑ.
Άρα κατά την αρχαιότητα όχι μόνον η παραγωγική μας θάλασσα ήταν παρθένος αλλά η κύρια και εύκολη παραγωγή ήταν οι τονάρες που δίνανε μεγάλη ποσότητα τόνου της Μεσογείου. Τον συντηρούσαν με αλάτι ή άλλα μέσα και ήταν κύριο φαγητό και εξαγώγιμο προϊόν. Τονάρες σήμερα υπάρχουν μόνο στην Τυνησία.
Κάπου στην ιστορία χάθηκε αύτη η σπουδαία δραστηριότητα για την περιοχή μας (πιθανόν τονάρες να υπήρχαν και στην παραλία Θυννί), μάλλον γιατί έπαψαν να περνάνε οι τόνοι, γιατί τους πιάνανε κάποιοι άλλοι πιο μπροστά και έτσι ξεκλήριζαν το κοπάδι. Και επειδή οι τόνοι μπαινοβγαίνουν από το Γιβραλτάρ κατά εποχές και απλώνονται στα παράλια της Μεσογείου, λογικό είναι τα λίγα κοπάδια που απομείνανε να τα πιάνει η Τυνησία που είναι κοντά.
Φανταστείτε μια Μεσόγειο που καταφέραμε να ξαναγεμίσει με τόνους και με δρακόντειους νόμους να λειτουργούν παντού τονάρες. Φανταστείτε τονάρες στην Ερμιονίδα.
Εκτός από αυτή την ιστορική και κρίσιμη απώλεια αλιεύματος μέχρι το 1950 τα εργαλεία των ψαράδων μας δεν είχαν τη δύναμη να επηρεάσουν σημαντικά τα αλιεύματα της θάλασσάς μας, ούτε
αυτά που έμεναν μόνιμα, ούτε αυτά που μας έρχονταν εποχιακά. Ένα σπάγγινο δίκτυ που ήταν ασήκωτο βρεγμένο, καμάκια, παραγάδια, κουπιά και πανιά, δεν έκαναν ζημιά. Μόνο η γκαγκάβα έκανε ζημιά, γιατί ξήλωνε το βυθό και τα φύκια και ήταν το πρώτο εργαλείο που φώναζαν οι ψαράδες να απαγορευτεί.
Την ίδια εποχή αναπτύσσονται η μηχανοκίνητες τράτες που σαρώνουν τους κόλπους της θάλασσάς μας. Καταστρέφουν αλιεύματα και βυθό. Ξηλώνουν τα δάση της ποσειδωνίας και της τραγάνας, καταστρέφουν τις αποικίες πινών και στριδιών, ξύνουν τον βυθό και τον αναμοχλεύουν. Με το πυκνό τους δίκτυ σαρώνουν όλα τα ψάρια μήκους 2 εκατοστών! Αρκεί να πω ότι όταν αγοράζαμε τότε μαρίδα στον μανάβη το ένα τρίτο ήταν νεογέννητα μπαρμουνάκια. Εντέχνως ή τράτα συνδέθηκε τάχατες με το μαριδάκι. Τα πάντα σάρωνε.
Από τότε άρχισε μια σοβαρή μείωση αλιευμάτων στους όρμους μας και οι αντιδράσεις των ψαράδων ήταν σημαντικές και βίαιες. Πόντιζαν στις καλάδες, δηλαδή στη πορεία που γινόταν η καλάδα, βαρέλια με τσιμέντο όπου πάκτωναν σίδερα. Σκοπός να σκαλώσει το δίκτυ και να σκίσει. Έφερναν αποτέλεσμα αλλά όχι σημαντικό.
Μετά ήλθαν οι ανεμότρατες που ψάρευαν παράνομα και στα ρηχά και ξήλωναν με τη σειρά τους το βυθό και έπιαναν γόνο που ψόφιο τον ξαναπετούσαν στη θάλασσα. Θυμάμαι ανεμότρατες και γρι γρι χειμωνιάτικα βράδια να ψαρεύουν (παράνομα φυσικά) εκατό μέτρα από τα Μαντράκια Ερμιόνης. Οι ανεμότρατες ανέβαζαν συνήθως μία μπάλα φύκια με λάσπη βυθού. Την άπλωναν στην κουβέρτα και με μάνικα ξέπλεναν και έπαιρναν τα ψάρια, ενώ εκατομμύρια ψόφια μικροσκοπικά ψάρια και μαλάκια έπεφταν στη θάλασσα.
Τότε εμφανίστηκαν και τα νάιλον δίκτυα (σχεδόν συγχρόνως με τις μηχανές) αλλά και ο εξοπλισμός του μηχανοκίνητου βαρούλκου. Έτσι τα δίκτυα έγιναν χιλιόμετρα και το βάθος που τα έριχναν άνετα έφτανε τα 50- 80 μέτρα. Τότε άρχισε μια μεγάλη παραγωγή ψαριών και άλλων ειδών, γιατί ρίχνανε και στις τροκάδες. Εκεί γεμίζουν τα δίκτυα τροκάδα και βαραίνουν υπερβολικά και μόνο με δυνατό βαρούλκο τα ανεβάζεις. Τελείως παρθένα μέρη οι τροκάδες και τι αστακοί και τι καθαρά έρχονταν πάνω δε λέγεται. Τα έζησα όλα αυτά στα Μαντράκια της Ερμιόνης.
Πέφτανε και δυναμίτια αλλά στα ρηχά.
Όλα αυτά τα εργαλεία ήταν επαγγελματιών ψαράδων. Ερασιτέχνες ουσιαστικά δεν υπήρχαν ούτε φυσικά τουρισμός με σκάφη.
Έτσι κύλησε η δεκαετία του 1960 με όλο και πιο βελτιωμένα εργαλεία. Το αλίευμα όμως είχε αισθητά μειωθεί και οι ψαράδες άρχισαν να απλώνονται έξω από την Ύδρα, το Δοκό και τις Σπέτσες.
Τότε εμφανίστηκαν και τα ..... βομβαρδιστικά. Καΐκια μεγάλα που παράνομα προμηθεύονταν μασούρια δυναμίτη από λατομία. Τα έβαζαν μέσα σε ισχυρά δοχεία, κυρίως μπουκάλες γκαζιού, και τα πόντιζαν σε πάγκους και ξέρες. Μιλάμε για σκέτες βόμβες βυθού, Έτσι σκοτώσαμε όλα τα μεγάλα ψάρια. Νύχτα η διακίνηση και από μανάβηδες. Φορτηγά με ροφούς, στείρες, σφυρίδες, βλάχους, μαγιάτικα και άλλα είδη βάρους το καθένα μέχρι και 50 κιλά. Δεν είχαμε ξαναδεί τόσο μεγάλα ψάρια, που κείτονταν στις καρότσες των μικρών φορτηγών σαν πτώματα στρατιωτών μετά από φονική μάχη.
Τα βομβαρδιστικά, αν εντοπίζονταν από το Λιμεναρχείο, πετούσαν τα ψάρια, έριχναν το καΐκι σε μια ακτή, έβγαζαν όλα τα εργαλεία (ακόμη και τη μηχανή και την προπέλα) και έμενε το κουφάρι για κατάσχεση! Μετά βγήκαν τα βυθόμετρα και άλλα βοηθήματα και το ξεκλήρισμα της θάλασσας έγινε επιστήμη. Παραγάδια έφταναν σε βάθος 200-300 μέτρα και έφερναν πάνω 200 – 300 κιλά μπακαλιάρους.
Φυσικά και ο φλόμος πήγαινε σύννεφο. Άλλο «παραδοσιακό» εργαλείο κι αυτός, που πλέον δεν ήταν το γνωστό φυτό που είχε και κόπο να μαζευτεί αλλά υποχλωριώδες νάτριο του εμπορίου. Τόνους από αυτό έφαγε η θάλασσά μας.
Προστέθηκε μετά και το κύμα των ερασιτεχνών της θάλασσας με τα φουσκωτά, μπουκάλες, δυναμίτια έτσι για σπορ, χώρια τα «παραδοσιακά» εργαλεία, αλλά και τα της νέας και μάλιστα ηλεκτρονικής τεχνολογίας.
Τι να σου κάνει το Λιμεναρχείο όταν οι ίδιοι οι παραγωγοί (η σωστή λέξη είναι κυνηγοί ιχθύων και άλλων της θαλάσσης όντων) έχουν στραφεί μετά μανίας κατά του μακροχρόνιου συμφέροντός των;
Πάλεψε και άντεξε η άμοιρη θάλασσα αρκετά. Στο τέλος τι να σου κάνει; Υπέκυψε.
Καποιοι νόμοι μπήκαν. Όλο και περιοριζόταν η αλιευτική περίοδος, μεγάλωνε το μάτι στα δίκτυα, αλλά τίποτα. Μέχρι που έδωσε γενναίες αποζημιώσεις η Ευρωπαϊκή Ένωση να κοπούν και να αποσυρθούν από την αλιεία όλα τα περήφανα σκαριά του Αιγαίου. Τσεπώθηκαν τα λεφτά από τους περήφανους ναυτικούς μας (τη ναυτική παράδοση θα κοιτάγανε τώρα), χάθηκαν όλα τα σκαριά που κάνανε το Αιγαίο όνειρο. Αντίστοιχη μπουνταλάδικη πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης ήταν η επιδότηση που πρωτοδόθηκε για να ξηλώνουμε τους ελαιώνες(!!) και τ’ αμπέλια μας (!!). Όμως οι αγρότες μας έδειξαν φρόνησιν.
Και όταν φαγωθήκανε ή επενδυθήκανε οι επιδοτήσεις και οι αποζημιώσεις (πολλές τις ροκάνισε το χρηματιστήριο), τότε χύνανε δάκρυ (του κροκοδείλου) οι ψαράδες μας για τη χαμένη παράδοση ή μάλλον μήπως και συγκινήσουν να τους δοθούν τώρα επιδοτήσεις πολιτιστικού χαρακτήρα να ξαναφτιάξουν τα τρεχαντήρια τους.
Στο τέλος γρι γρι και ανεμότρατες γίνανε με εξ Αιγύπτου πληρώματα.
Η λεηλασία της θάλασσάς μας είναι πλέον γεγονός. Αυτό που ήταν να γίνει έγινε. Είναι ισχυρότερος ο αγώνας για επιβίωση από ο,τιδήποτε άλλο. Αυτό για τους επαγγελματίες ψαράδες. Όμως για τους ερασιτέχνες και την ασυδοσία τους είναι απόλυτη η ευθύνη της πολιτείας.
Η ύβρις συνετελέσθη, η τιμωρία ήλθε και τώρα περιμένουμε χωρίς να κάνουμε απολύτως τίποτα.
Οι ψαράδες μας (λιγοστοί πλέον) μέσα στα άγρια μεσάνυχτα κάνουν πορεία μιας και δύο ωρών μπας και βρουν τόπο να βγάλουν το μεροκάματο και συνήθως δεν βγάζουν ούτε το καύσιμο. Τι κέφι να έχουν για να αναλάβουν τη σωτηρία της θάλασσας; Με τι λεφτά με πια προοπτική; Απλοί και αγνοί άνθρωποι είναι. Τους έλειψε ή φρόνησις όπως λείπει η έρημη απ’ όλους μας.
Όταν βλέπουμε να μας βομβαρδίζουν με παραγωγικά εργαλεία, με μέσα αναψυχής και διευκόλυνσης της ζωής μας, και ένας λαός άκριτα, χωρίς σχέδιο εύστοχης και μακρόπνοης χρήσης, χωρίς μπουσουλα, τουτέστιν χωρίς φρονησιν, χάνει το δάσος και κοιτάζει το δέντρο, μόνη ελπίς να συνέλθει δεν είναι ένα μπουγέλο κρύο νερό αλλά ο πάτος που με μαθηματική ακρίβεια θα φτάσει κάτω από τα χάχανα αυτών που του προμήθευσαν τα μέσα για να πατώσει. Αυτό συνέβη στη θάλασσά μας.
Φαίνεται ότι ο από μηχανής Θεός είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση η οποία κατανόησε ότι μόνο με αυστηρή νομοθεσία αυστηρή εποπτεία και χωροταξικό θαλάσσιο σχεδιασμό συνεργασία και αλλαγή νοοτροπίας θα αντιστραφεί η πορεία και η Μεσόγειος θα πάρει τα πάνω της, αφού πρώτα πάρουν τα πάνω τους οι θάλασσες των ευρωπαϊκών μεσογειακών χωρών.
Έρωσθε,
Βασίλειος Γκάτσος
* Ακόμη δεν έχει βγάλει καπνό η καμινάδα για να ξέρουμε τους συνδυασμούς στην καλλικράτεια Ερμιονίδα. Έτσι στο επόμενο θα δούμε την Ευρωπαϊκή Ένωση ως από μηχανής Θεό για την ανασυγκρότηση της παραγωγικής μας θάλασσας.
