Το δώρο και η σημασία του

Το δώρο και η σημασία του

του Γιάννη Λακούτση

Αυτές τις μέρες εκατομμύρια ευρώ ξοδεύτηκαν  χάριν του  εθίμου

της  αγοράς δώρων. To δώρο μοιάζει με χειρονομία απλή, με πράξη εθιμοτυπική, έναν απλό τρόπο να εκδηλώνουμε αγαθά αισθήματα. Σε συμβολικό επίπεδο είναι η «τροφή» που διατηρεί τις σχέσεις ζωντανές, ενδυναμώνει τα συναισθήματά μας και μας κάνει να νοιώθουμε αποτελεσματικοί και ότι νοιαζόμαστε. Αυτοί που σταματούν να κάνουν δώρα, χάνουν σε κοινωνικότητα και όταν σε μία σχέση μόνον η μία πλευρά δίνει συνέχεια και δεν παίρνει, τότε η σχέση αυτή έχει πολύ λίγες πιθανότητες να επιβιώσει, πιστεύουν σήμερα οι ψυχολόγοι. Ένα πανάρχαιο έθιμο που χάνεται στα βάθη των αιώνων. Στους Ομηρικούς χρόνους το δώρο είχε εξέχουσα σημασία. Μια ματιά στην Οδύσσεια και στην Ιλιάδα, μας αποκαλύπτει την ποσότητα και την ποικιλία των δώρων που εμφανίζονται. Από τότε που οι άνθρωποι δημιουργούσαν κοινωνίες, πόνταραν στο χαρτί της ανταλλαγής. Η ανταλλαγή δώρων ήταν ο βασικός τρόπος ανταλλαγής αγαθών. Παρέμεινε όμως σαν έθιμο και μετά την εισαγωγή του νομίσματος. Δώρα προσφέρονταν ακόμα και στους θεούς, επειδή επικρατούσε η

αντίληψη ότι έτσι εξευμενίζονται. Μάταια ο χριστιανισμός προσπάθησε να σταματήσει την συνήθεια αυτή θεωρώντας την ειδωλολατρική. Κατόρθωσε να την περιορίσει για λίγο, μέχρις ότου ορίστηκε ως πρώτη του έτους η πρώτη Ιανουαρίου.

Η Γαλλική επανάσταση επίσης ήθελε να περιορίσει την συνήθεια των δώρων ως αριστοκρατική, μια συνήθεια που είχαν οι τελευταίοι Γάλλοι βασιλείς.

Στην σύγχρονη εποχή έχουν ασχοληθεί με το δώρο κυρίως δύο Γάλλοι Ανθρωπολόγοι- κοινωνιολόγοι, Ο Μαρσελ Μος και ο
Μωρις Γκοτελιέ.

 Ο Μαρσέλ Μος στο βιβλίο του «Το Δώρο» (1999) υποστηρίζει πως τα δώρα ως μέσα ανταλλαγής δεν είναι ποτέ χωρίς κάποιο αντάλλαγμα. Εκείνος που προσφέρει το δώρο, δεν δίνει απλά ένα αντικείμενο, αλλά επίσης και ένα τμήμα του εαυτού του, γιατί το αντικείμενο είναι δεμένο με εκείνον που το προσφέρει.

Τα αντικείμενα δεν είναι ποτέ πλήρως διαχωρισμένα από τους ανθρώπους που τα ανταλλάσσουν.  Εξαιτίας αυτού του δεσμού που υπάρχει ανάμεσα σε εκείνον που προσφέρει και το δώρο, η πράξη της προσφοράς δημιουργεί έναν κοινωνικό δεσμό με υποχρέωση ανταπόδοσης από μέρους του παραλήπτη.  

Ο Μωρις  Γκοτελιέ, στο δικό του βιβλίο «Το αίνιγμα του δώρου( 1996), δέχεται και αυτός ότι το δώρο αποτελούσε και συνεχίζει να αποτελεί ένα μέσο επιβολής εξουσίας, ένα μέσο κυριαρχίας. Από τον πλούσιο στο φτωχό, από τον ισχυρό στον αδύνατο κλπ.    Ο ίδιος δέχεται ότι το σημερινό προσωπικό δώρο δεν προϋποθέτει πάντα ανταπόδοση,

και δεν θέλει να είναι μέσον κυριαρχίας. «Το χωρίς υπολογισμό δώρο μεταξύ συγγενών, μεταξύ φίλων αποτελεί την ονειρεμένη αντίθετη άποψη, το ανεστραμμένο όνειρο των σχέσεων εξουσίας, συμφέροντος, χειρισμού και υποταγής».   

Στις 31 Δεκεμβρίου του 1905, η εφημερίδα « ΕΣΤΙΑ»  φιλοξενούσε ένα άρθρο με τον δυσοίωνο τίτλο « Η πληγή των δώρων», όπου μεταξύ άλλων έγραφε: «Όσοι έχουν την δύναμιν να ψυχολογήσουν βαθύτερα τα ελατήρια και τον σκοπόν ενός δώρου δεν θα δυσκολευτούν, νομίζομεν, να συμφωνήσουν μετά των φρονούντων πολύ δικαίως,  ότι η τυραννική αυτή συνήθεια διεγείρει εν τη ψυχή δουλόφρονα αισθήματα, περιβαλλόμενα τον τύπον της δήθεν εκτιμήσεως η ευγνωμοσύνης.Το δώρον δημιουργεί υποχρεώσεις εκεί που δεν πρέπει και παρεχόμενον αδικαιολογήτως, «έτσι για το καλό» και κατά τυφλήν συνήθειαν, διδάσκει εις τους δωρεοδόχους την ιδέαν του άκοπου κέρδους αφού άλως τε τα πρωτοχρονιάτικα δώρα δεν είναι ακραιφνής ελληνική συνήθεια, μη απαντωμένη εις μέρη, όπου ο εσπέριος πολιτισμός δεν επέδρασε». και έκλεινε ο συντάκτης  με την ευχή να καταργηθεί. Μετά από τόσα χρόνια και  την οικονομική κρίση  που βιώνουμε η ευχή αυτή κινδυνεύει να πραγματοποιηθεί.  

      Δώρο

Σ’ ευχαριστώ για το χρυσό τούτο νόμισμα, -του είπε.

Πολύ μ’ αρέσει, κοίτα πως λάμπει στη φλόγα των κεριών .

Δε θ’αγοράσω κορδέλες και πόρπες. Τις νύχτες

θα το ‘χω κάτω απ’ το προσκέφαλό μου. Πρόσεξες;-

έχει μια εφηβική μορφή, ευγενικά χαραγμένη,

αγροτικής περιοχής- μια σκιά στα χείλη του,

κι η ουλή στο σαγόνι του. Τ’άλογό του δε φαίνεται

είναι στο βάθος των αγρών. Σ’ ευχαριστώ. 

                                  Γιάννης Ρίτσος