Βριτόμαρτη
και Βιτόρα: Η νύμφη και το στοιχειό
Γιάννης
Σπετσιώτης – Τζένη Ντεστάκου
Αφορμή για τη διερεύνηση της σχέσης των δυο
γυναικείων πνευμάτων, της Βριτόμαρτης
του μύθου και της Βιτόρας του θρύλου, μάς έδωσε η ταύτισή
τους, που επιχειρείται από τον αείμνηστο δάσκαλο Μιχαήλ Παπαβασιλείου στο
γνωστό βιβλίο του «Θρύλοι & Παραδόσεις της Ερμιόνης».1
Έτσι αναζητήσαμε τη βαθύτερη συγγένεια των δύο
άυλων μορφών που συνδέθηκαν με τον τόπο μας στο διάβα των αιώνων. Εξετάσαμε,
προσεχτικά, παραδόσεις γραπτές και προφορικές, συγκρίναμε ομοιότητες και
διαφορές, αποτυπώσαμε πράξεις και συναισθήματα, «θεϊκά» και ανθρώπινα. Η έρευνά
μας έγινε «διακριτικά» με στόχο την ανακάλυψη των καλά κρυμμένων μυστικών τους...
Γνωρίζουμε, ήδη, πως η νεαρή Νύμφη Βριτόμαρτης, που το όνομά της θα πει γλυκιά παρθένα, λεγόταν και Δίχτυνα (ή Δίκτυννα). Η Βριτόμαρτη
συνόδευε πάντοτε τη θεά Άρτεμη στο κυνήγι καθώς και στις άλλες ενασχολήσεις
της. Η θεά την αγαπούσε ιδιαίτερα και την προστάτευε, σαν αγνή και ενάρετη
Νύμφη που ήταν. Κατά μια εκδοχή του μύθου, η Άρτεμη ταυτίζεται με τη Δίχτυνα
και γι’ αυτό σε αρκετές ελληνικές πόλεις βρέθηκαν νομίσματα, όπου απεικονίζεται
η Δίχτυνα με τη μορφή της θεάς που κυνηγά.
Η θεά Άρτεμη ήταν κόρη του Δία και της Λητώς,
δίδυμη αδελφή του Απόλλωνα. Η ομορφιά της ήταν εκθαμβωτική και το παράστημά της
τέλειο. Παρουσιαζόταν άλλοτε ατίθαση και άγρια και άλλοτε τρυφερή και
προστατευτική. Αγαπούσε το κυνήγι και τον χορό. Ενδιαφερόταν για τα ανύπαντρα
κορίτσια και τους αγνούς νέους. Έδειχνε ιδιαίτερη φροντίδα για τη μητρότητα, τη
γονιμότητα και γενικότερα για την ανάπτυξη της ζωής των ανθρώπων, των ζώων και
των φυτών. Οι περιπλανήσεις της θεάς στα βουνά και τα λαγκάδια, οι ολονύχτιες
τελετουργίες και άλλες μαγικές πράξεις που αναφέρονται και στη Σελήνη, οδήγησαν
πολλούς, κυρίως ποιητές, στη σύγχυση της Άρτεμης, που λατρευόταν και ως θεότητα
του σεληνιακού φωτός, με τη Σελήνη.
Σύμφωνα με μια από τις γνωστές παραλλαγές του μύθου,
η Σελήνη, που το όνομά της σημαίνει φωτεινή και λαμπερή, ήταν αδελφή του Ήλιου
και λατρευόταν σαν θεά του νυχτερινού φωτός. Η πίστη των ανθρώπων στην επίδραση
της Σελήνης στη γη ήταν πάντοτε, ακόμη και στις μέρες μας, μεγάλη. Έτσι, ανέκαθεν,
συσχέτιζαν το γέμισμα και το άδειασμα του φεγγαριού με τη βλάστηση, την
ανάπτυξη, την καρποφορία και τον μαρασμό των φυτών. Το συσχέτιζαν, ακόμη, με τον
βιολογικό κύκλο της γυναίκας, τη γονιμότητα, την αισιοδοξία, την κακοκεφιά, την
υγεία, την ασθένεια, τη γέννα και τον θάνατο. Η λατρεία της Σελήνης στον ελληνικό
χώρο περιορίστηκε με την εμφάνιση άλλων θεοτήτων του νυχτερινού φωτός, όπως της