Σημαίες

Του Γιάννη Λακούτση

Στα βάθη της ιστορίας βλέπουμε διάφορους  λαούς να χρησιμοποιούν αντί σημαίας, απομεινάρια ζώων, όπως κρανία, η κόκαλα. Κανείς δεν γνωρίζει επακριβώς από ποιόν , που και πότε φτιάχτηκε η πρώτη σημαία. Πληροφορίες κάνουν λόγο ότι στην Κίνα χρησιμοποιούνταν σημαίες πριν από χιλιετίες. Στην Παλαιά Διαθήκη γίνεται αναφορά σχετικά με την ύπαρξη σημαιών( Αριθμοί: κεφ. 2 αρ. 2,1-2,2), « Και ελάλησε Κύριος προς Μωυσήν και Ααρών λέγων, άνθρωπος εχόμενος  αυτού κατά τάγμα, κατά σημαίας, κατ’ οίκους πατριών αυτών…». Οι αρχαίοι Έλληνες  φαίνεται να χρησιμοποιούσαν διακριτικά σημεία και συμβολικές παραστάσεις ( γράμματα, ζώα, όπως αετός κουκουβάγια, ταύρος φίδι κ.α. η σύμβολα, όπως 16ακτινο άστρο, ρόδο, ρόπαλο του Ηρακλή, στάχυ, τρίαινα. Τα σύμβολα αυτά βρίσκονταν επάνω στις ασπίδες στα κοντάρια, η στις πρώρες των πλοίων. Πληροφορίες αναφέρουν, ότι ο στρατός του Μεγάλου Αλεξάνδρου χρησιμοποιούσε κόκκινες  σημαίες,  τις οποίες ύψωναν δίνοντας  το σήμα έναρξης της μάχης. Αργότερα κόκκινες σημαίες μεταχειριζόταν και η Εκκλησία του Δήμου, για να δηλώσει την έναρξη η λήξη συγκέντρωσης  αλλά και σε  διάφορες άλλες τελετουργίες.  Η πρώτη κρατική σημαία ( αστερόεσσα), εμφανίζεται στις Η.Π.Α το Μάιο του 1776 και καθιερώνεται επίσημα τον Ιούνιο του 1777. Ακολουθεί η Γαλλική σημαία, που αν και υπήρχε από το 1790, καθιερώθηκε τον Φεβρουάριο του 1794 από την Γαλλική Εθνοσυνέλευση. Η  ελληνική σημαία (γαλανόλευκη), πρωτοεμφανίστηκε τον Σεπτέμβριο του 1807 και καθιερώθηκε τον Ιανουάριο του 1822 από την Α` Εθνική Συνέλευση της Επιδαύρου. Το Βυζάντιο χρησιμοποιούσε τη ρωμαϊκή σημαία, που σύμφωνα με την παράδοση σχεδίασε ο Μάριος ( 157-86 π.Χ) και έφερε ασημένιο αετό με ανοιχτές φτερούγες και χρυσούς κεραυνούς στα νύχια του. Η πρώτη καθαρά βυζαντινή σημαία σχεδιάστηκε το 312 μ.Χ, όταν ο Μέγας Κωνσταντίνος ( 306-337), προετοιμάζοντας το στρατό του για αν αντιμετωπίσει τον Μαξέντιο, είδε θεϊκό οιωνό, ένα φωτεινό σταυρό να λάμπει στον ουρανό με την επιγραφή «ΕΝ ΤΟΥΤΩ ΝΙΚΑ», τερματίζοντας την ειδωλολατρική σημαία με τον αετό.

Το ρωμαϊκό αετό στη βυζαντινή σημαία επανέφερε ο αυτοκράτορας Ιουλιανός ο Παραβάτης, ξεσηκώνοντας θύελλα αντιδράσεων. Μετά το θάνατό του, το μισοφέγγαρο ( έμβλημα της θεάς Αρτέμιδος),  διαγράφτηκε από τη σημαία, διατηρήθηκε όμως ο αετός. Η μεγάλη αλλαγή στη βυζαντινή σημαία, η οποία και της έδωσε την τελική της μορφή, έγινε στα χρόνια του Ισαάκιου Κομνηνού( 1057-1059). Στην πόλη Γάγγρα, υπήρχε ο θρύλος της ύπαρξης φτερωτού αετόμορφου και δικέφαλου θηρίου ( γνωστού ως χάγκα), και κοσμούσε το θυρεό του κτήματος της οικογενείας του. Έτσι και ο Ισαάκιος το χρησιμοποίησε ως έμβλημα του Βυζαντίου, επάνω σε κίτρινο φόντο. Το ίδιο έμβλημα χρησιμοποίησε και Οικουμενικό Πατριαρχείο, προσθέτοντας μια ποιμαντορική ράβδο στο αριστερό του πόδι και ένα αυτοκρατορικό σκήπτρο στο δεξί, απ’ όπου το οικειοποιήθηκαν οι Φράγκοι και οι  Έλληνες το 1204.Ο Ιωάννης ο Βατάτζης πρόσθεσε ρομφαία στο δεξί  του πόδι  και υδρόγειο με σταυρό στο αριστερό πόδι του αετού,  μεγάλωσε τα φτερά και το ράμφος  του έγινε ανοιχτό, με τη γλώσσα του να κρέμεται, σημάδι της απειλητικότητας του. Ο Μιχαήλ  Η` Παλαιολόγος ( 1261-1282), πρόσθεσε κορώνα πάνω από τα δύο κεφάλια του αετού, στοιχείο που διατηρήθηκε μέχρι και το 1453.Ο βυζαντινός στόλος χρησιμοποιούσε λευκή σημαία με κυανό σταυρό με τέσσερα Β, ένα στην κάθε γωνία του. Το δικέφαλο αετό χρησιμοποίησαν ως σύμβολο και άλλα κράτη όπως η Ρωσική Αυτοκρατορία και  διάφορα φραγκικά  κρατίδια. Σήμερα ο δικέφαλος αετός επιζεί στην Αλβανική σημαία, ενώ χρησιμοποιούνταν και στη γερμανική αυτοκρατορική σημαία μέχρι τις αρχές του 20^ου αιώνα,

απ’ όπου τον «δανείστηκε» και τον παράλλαξε η Αυστρία, κάνοντας τον μονοκέφαλο.

Μετά την Άλωση της Πόλης, ο ελληνισμός έπρεπε να βρει  ένα σύμβολο το οποίο θα αναπαριστούσε τη συνοχή με το βυζάντιο. Το πρότυπο του δικέφαλου και μετέπειτα μονοκέφαλου αετού,

κυριαρχούσε σε ολόκληρο τον ελληνικό χώρο για αρκετές δεκαετίες μετά  την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης. Η πρώτη απ’ αυτές τις σημαίες με το δικέφαλο αετό ήταν η σημαία του πελοποννήσιου κλέφτη Κορκόνδειλα Κλαδά, η οποία ήταν κόκκινη με δικέφαλο αετό στη μέση και υψώθηκε το 1464 στη γενέτειρά του. Από  τότε διάφοροι επαναστάτες ανόρθωναν  τη δική τους σημαία με δικέφαλο η μονοκέφαλο αετό, όπως ο Μερκούριος- Θεόδωρος Μπουά ( Ήπειρος 1490), ο αρματωλός Λάμπρος Τσεκούρας, του οποίου η σημαία έφερε και σταυρό( από εδώ βγήκε η λέξη «σταυραετός»,η οποία αναφέρεται στα δημοτικά τραγούδια). Η σημαία των Σπαχήδων ήταν λευκή με γαλάζιο σταυρό και τον Αγιο Γεώργιο στη μέση.Άλλες σημαίς που έφεραν μορφές αγίων , ήταν η σημαία των Σουλιωτών ( σταυρός με δάφνες με την εικόνα του Αγίου Γεωργίου σε λευκό φόντο, της Πάργας ( κόκκινη σημαία με τη βρεφοκρατούσα Παναγία χρυσοκέντητη στο κέντρο), της Λευκάδας (λευκή με τον Άγιο Τιμόθεο και την Αγία Μαύρα), των μακεδόνων (με τον Άγιο Δημήτριο) της Χειμάρας (λευκή σημαία με τους Ταξιάρχες  Μιχαήλ και Γαβριήλ), της Θράκης και της Ρωμυλίας ( έφερε τους Αγίους Κωνσταντίνο και Ελένη),  Η σημαία των Μαυρομιχαλαίων ήταν λευκή με κυανό σταυρό, ενώ οι οπλαρχηγοί των Αγράφων ύψωναν σημαία με κόκκινο σταυρό.

Ο Ρήγας Φεραίος (1757-1798) χρησιμοποιούσε σημαία με τρεις οριζόντιες γραμμές ( κόκκινη, λευκή, μαύρη), με το ρόπαλο του Ηρακλή και τρεις σταυρούς. Ο Λάμπρος Κατσώνης χρησιμοποιούσε λευκή σημαία με τους Αγίους Κωνσταντίνο και Ελένη και κυανό  σταυρό.

Από τις  παλαιότερες  επαναστατικές σημαίες ήταν αυτή της Φιλικής εταιρείας. Κατασκευάστηκε με τις οδηγίες του Παλαιών Πατρών Γερμανού από λευκό ύφασμα με κόκκινο σταυρό περιβαλόμενο από στεφάνι κλαδιών ελιάς, κάτω από αυτό υπήρχαν δύο λογχοφόρες σημαίες με τα αρχικά ΗΕΑ και ΗΘΣ(Η ΕλευθερίΑ  Η ΘάνατοΣ). Όταν στις 19 Ιανουαρίου του 1821 οργανώθηκε η πρώτη διοίκηση και συστάθηκε το πρώτο πολίτευμα, χρησιμοποιήθηκε σημαία που παραπέμπει στην πρώτη Αθηναϊκή Δημοκρατία. Έφερε τρεις αλληγορικές παραστάσεις :το σταυρό (πίστη και  ελπίδα), τη φλεγόμενη καρδιά (αγνότητα του σκοπού της επανάστασης και φλόγα γα την ελευθερία) και την άγκυρα ( σταθερότητα στον τελικό σκοπό και απόφαση για θυσία). Η πρώτη, όμως, σαφώς επαναστατική σημαία είναι αυτή που υψώθηκε στο Ιάσιο της Μολδαβίας στις 22 Φεβρουαρίου του 1821 από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη. Η τρίχρωμη αυτή σημαία ( μαύρο, άσπρο, κόκκινο), έφερε από τη μία πλευρά τον μυθικό αναγεννώμενο φοίνικα και την επιγραφή « ΕΚ ΤΗΣ ΣΤΑΚΤΗΣ ΜΟΥ ΑΝΑΓΕΝΝΩΜΑΙ», ενώ από την άλλη κόκκινο σταυρό πλαισιωμένο από στεφάνι δάφνης και την επιγραφή « ΕΝ ΤΟΥΤΩ ΝΙΚΑ».

Το πρώτο νησί που ύψωσε τη σημαία της Επανάστασης ήταν οι Σπέτσες  στις 26 Μαρτίου 1821. Ακολούθησε η Ύδρα, τα  Ψαρά, που ύψωσαν στις 11 Απριλίου 1821 τη δική τους σημαία, παρόμοια με αυτή των Σπετσών  και η Σάμος  στις 17 Απριλίου 1821.

Η θρησκεία εξακολουθεί να παίζει μεγάλο ρόλο για πολλές χώρες του πλανήτη. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα, του Pew Research  το ένα τρίτο των 196 χωρών που  υπάρχουν, έχουν σημαίες που περιλαμβάνουν θρησκευτικά σύμβολα. Από τις 64 χώρες  σε αυτή την κατηγορία 31 χώρες έχουν χριστιανικά σύμβολα, ενώ 21 χώρες έχουν σύμβολα που παραπέμπουν στο Ισλάμ. Η σημαία 5 χωρών  έχει σύμβολα βουδιστικά και ινδουιστικά. Το Ισραήλ είναι η μόνη χώρα με  εβραϊκά σύμβολα στη σημαία του, ενώ 6 χώρες έχουν σύμβολα που συνδέονται με διάφορες άλλες  θρησκείες.