Εργατικά Δημοτικά Τραγούδια της Ερμιόνης

Εργατικά Δημοτικά Τραγούδια της Ερμιόνης

του Γιάννη Μ. Σπετσιώτη

«Σε καινούργια βάρκα μπήκα

και στον Άγιο Γιάννη (ε)βγήκα».

Δεν υπάρχει Ερμιονίτης, που να μην έχει τραγουδήσει, ιδιαίτερα τις μέρες της Αποκριάς, το κορυφαίο τραγούδι, «Oι ψαράδες»,¹ που ξεκινάει με τους παραπάνω στίχους. Καλλίφωνοι και παράφωνοι, συμπολίτες - «ερμηνευτές», χαίρονται τα λόγια και τη μελωδία, που εκθειάζουν σκηνές της ψαράδικης ζωής. Χορεύουν, γλεντούν, αδελφώνονται, «ανασαίνουν», εκδηλώνονται, νιώθουν ευτυχισμένοι. Χρόνια τώρα οι ίδιες εικόνες!

Στις λαϊκές μουσικές καταγραφές το τραγούδι, με την μικρασιάτικη καταγωγή, έχει τίτλο «Το καραβάκι». Η μελωδία του, με ήπια τα ηχοχρώματα της Μικρασίας, είναι διαφορετική από εκείνη που τραγουδιέται στην Ερμιόνη. Πολύ πιθανόν, λοιπόν, το τραγούδι να το έφεραν στον τόπο μας οι ναυτικοί, που ψάρευαν από παλιά σ’ εκείνα τα μέρη. Δεν αποκλείεται, όμως, να το άκουσαν και σ’ άλλους ψαράδικους τόπους, όπου βρέθηκαν για το καθημερινό μεροδούλι και από εκεί να το «μετέφεραν» στην ιδιαίτερη πατρίδα τους.²

Όπως, όμως, και να έχουν τα πράγματα, ένα είναι σίγουρο. Οι στίχοι του τραγουδιού, «θάλασσα απέραντη» που αφηγούνται τις ιστορίες τους με τους όμορφους διαλόγους, άγγιξαν όλους τους ντόπιους, θαλασσινούς και στεριανούς. Οι εικόνες που περιγράφονται με ξεχωριστή επιτυχία, αποτύπωναν τη δουλειά, τους κόπους αλλά και την ιδιοσυγκρασία τους. Ταίριαζαν με τη ζωή τους! Και τι πιο φυσικό; Το αγάπησαν! Στη συνέχεια, αντικαθιστώντας λέξεις και φράσεις, δημιούργησαν παραλλαγές, όπως συνηθίζεται στα Δημοτικά Τραγούδια (Δ.Τ.) και ταυτίστηκαν μαζί του. Όσο για τη μελωδία του τραγουδιού, καθώς η αρχική είχε πλέον ξεχαστεί, προτίμησαν έναν εύκολο χορευτικό ελληνικό σκοπό, τον πασίγνωστο καλαματιανό «Λεμονάκι μυρωδάτο». Έτσι το έκαναν ολότελα δικό τους!

Τα τραγούδια του λαού, όπως και άλλα εκφραστικά του στοιχεία, όταν βρίσκουν γόνιμο έδαφος «μεταφυτεύονται» με επιτυχία σε διαφορετικούς τόπους από εκείνον της καταγωγής τους. Ευδοκιμούν και στη νέα πατρίδα το ίδιο πετυχημένα, γιατί συνταιριάζουν με τη ζωή, τη νοοτροπία, τις συνήθειες, τις ανάγκες των κατοίκων αλλά και ολόκληρο το φυσικό περιβάλλον.

Οι ψαράδες της Ερμιόνης

(Γραμμένο όπως συνηθίζουμε να το τραγουδάμε.)

1.    Σε–κάλε–σε καινούργια βάρκα μπήκα,

σε καινούργια βάρκα μπήκα

και στον Άγιο Γιάννη (ε)βγήκα.

2.    Εί – κάλε – είδα ναύτες παλληκάρια,

είδα ναύτες παλληκάρια

που ψαρεύανε για ψάρια.

3.    Γεια – κάλε- γεια χαρά σας παλληκάρια,

γεια χαρά σας παλληκάρια

έχετε για μένα ψάρια.

     ή

Ε-κάλε έχετε ψαράδες ψάρια,

έχετε ψαράδες ψάρια

αστακούς και καλαμάρια.

4.    Ε-κάλε- έχουμε παστά και χλώρια,

έχουμε παστά και χλώρια

και πεντέξι οκάδες χώρια.

5.    Ε-κάλε-έχουμε χρυσή σαρδέλα,

έχουμε χρυσή σαρδέλα

σαν την όμορφη κοπέλα.

6.    Πα-κάλε-πάρε βούρλο³ βούρλωσέ τα,

πάρε βούρλο βούρλωσέ τα

και πελάντζα ζύγισέ τα.

7.    Βου-κάλε-βούρλο κάνω (έχω) τα μαλλιά σου,

βούρλο κάνω (έχω) τα μαλλιά σου

και πελάντζα την ποδιά σου (τα βυζιά σου).

Το τραγούδι με λίγα λόγια…

Ένα ολοκαίνουργιο ντόπιο σκαρί, με το φρεσκοβαμμένο ξύλο του να μυρώνει το θαλασσινό αγέρι, αρμενίζει περήφανο στον δροσερό καθρέφτη του ερμιονικού κόλπου. Είναι βγαλμένο από τα άξια χέρια και τον ευφάνταστο νου των φημισμένων καραβομαραγκών της Ερμιόνης.

Πιάνει γιαλό και βγάζει στη στεριά, στο πιο θαλασσινό μας εκκλησάκι, τον Αγιογιάννη, τον καλοδεχούμενο επισκέπτη. Είναι πρωί, η ώρα που το φως της ημέρας έχει αγκαλιάσει όλη την πλάση. Μπροστά στα έκπληκτα μάτια του ξανοίγονται ολοζώντανες, οι χιλιοτραγουδισμένες από τη λαϊκή μας μούσα σκηνές της κοπιαστικής ζωής των άτρωτων ψαράδων.

Η εικόνα που πρωτοβλέπει τον ξαφνιάζει ευχάριστα! Κόσμος πολύς είναι μαζεμένος, «σαν τις γάτες» -σχολιάζουν κάποιοι, στις πλώρες των καϊκιών. Θέλουν να διαλέξουν γευστικότατα ψάρια και άλλα θαλασσινά, που οι απτόητοι και παράτολμοι Ερμιονίτες ψαράδες, καθημερινά, φέρνουν στο πιάτο τους από τους ψαρότοπους της περιοχής.

Τους χαιρετούν και με ενδιαφέρον ρωτούν «για τα καλά» που έχουν πιάσει. Η ψαριά, πισκάδα τη λέμε με «χαριτωμενιά» οι ντόπιοι, είναι πλούσια, γι’ αυτό μπορούν να απολαύσουν, ό,τι αγαπά η ψυχή τους. Υπάρχουν ψάρια «καθαρά και μουρντάρικα» μεγάλα και μικρά, πρώτα και δευτερότριτα, ολόφρεσκα, ζωντανά και λαχταριστά.

Έχουμε και χρυσή σαρδέλα, διαλαλούν εκείνοι, πειρακτικά, που μοιάζει με τα όμορφα κορίτσια της πατρίδας! Είναι η απάντησή τους, καθώς τα φλερτάρουν, βλέποντάς τα αγουροξυπνημένα, όμορφα και ποθητά κάτω στο γιαλό.

Ανταπαντούν τα κοριτσόπουλα ρίχνοντας κλεφτές ματιές πότε στα ψάρια και πότε στους νεαρούς ψαράδες! Μ’ ένα βλέμμα – νόημα δείχνουν τις προτιμήσεις και τα γούστα τους. «Προστάζουν» τον ψαρά να πάρει βούρλο, να τα περάσει όλα μαζί και ζυγισμένα στην πελάντζα, να τους τα δώσει.

Εκείνος, έχοντας ξεχάσει την κούρασή του, συνεχίζει «απτόητος» το χωρατό του. Είναι διατεθειμένος να τους χαρίσει απλόχερα ό,τι τραβά η ψυχή τους, αφού τα «βούρλα», τα μαλλιά τους, είναι ατέλειωτα και οι φαρδιές ποδιές τους χωρούν τα πάντα! Τα συναισθήματά του νεαρού απογειώνονται! Θέλει να προκαλέσει περισσότερο το ερωτικό ενδιαφέρον του κοριτσιού, που έχει από τ’ άλλα ξεχωρίσει. Χρησιμοποιεί λέξεις άλλοτε κομψές κι ευγενικές και άλλοτε τολμηρές, άπρεπες και απρόσεχτες. Πάντοτε όμως αυθεντικές, αληθινές και γνήσιες.

Εικόνες αλλοτινές και τωρινές! Παραστάσεις διαχρονικές, που ανήκουν στο χθες και αποτυπώνονται στο σήμερα. Λόγια, κουβέντες και πειράγματα, αξίες και νοήματα που δεν αλλοιώθηκαν στο πέρασμα του χρόνου. Ένας πραγματικός θησαυρός σμιλεμένος από τον ποιητή - λαό, που βρέθηκε στην «καλή του ώρα!».

Τραγουδώντας οι συντοπίτες μας (ο Μανόλης, ο Σταύρος, ο Νικολός, ο Μιχαλάκης, ο Λάμπης, η Χριστίνα, ο Γιώργος ο Σκούρτης-Μάσας και άλλοι διαφορετικής γενιάς άνθρωποι) με τις παθιάρικες φωνές τους «Σε καινούργια βάρκα μπήκα», έδιναν σε κάθε λέξη τη μυστική της ποιότητα. Κι όσο το οινόπνευμα φουρτούνιαζε το πνεύμα και τα συναισθήματα ακατάπαυστα δονούσαν την ψυχή, τόσο φούντωνε ο πόθος για ζωή!

Το τραγούδι ανήκει στην κατηγορία των Εργατικών (της εργασίας) Παραδοσιακών Τραγουδιών του τόπου μας.⁴ Τραγουδιέται κατά κόρον στη γιορτή της Αποκριάς μαζί με άλλα Δ.Τ. των ημερών. Πρόκειται για μια επιτυχημένη μουσικοχορευτική συνάντηση εργασιακού πνεύματος και επετειακής συγκίνησης. Με επίκεντρο τη θάλασσα και τους ανθρώπους, οι θαλασσινοί μας, με ιδιαίτερη ευκολία, χωρίς αναστολές και παρεξηγήσεις, άπλωναν τη ζωή και τους βαθύτερους πόθους τους, στα …δίχτυα!

Είναι ενδιαφέρον αλλά και ωφέλιμο να δίνεται η ευκαιρία στους μαθητές των σχολείων του Δήμου και τους νέους της επαρχίας μας, να έρχονται σε επαφή με τα Δ.Τ., καθώς και με άλλα στοιχεία της Λαογραφίας,  της Ιστορίας και της Λατρείας του τόπου που γεννήθηκαν και ζουν.⁵ Κρύβουν μέσα τους ανεξάντλητους θησαυρούς ιδιαίτερα σημαντικούς και πολύτιμους, απαραίτητους στην πνευματική και ψυχική τους καλλιέργεια και ενισχυτικούς της αγάπης για την πατρίδας τους.

Έχουμε υποχρέωση να οδηγήσουμε και να βοηθήσουμε τα παιδιά και τους νέους να τους γνωρίσουν, να τους αγαπήσουν, να τους διαφυλάξουν και να τους αξιοποιήσουν.⁶ Είναι μια πράξη, που στόχο έχει να κάνει το μέλλον μας ελπιδοφόρο.

ΚΑΛΕΣ ΑΠΟΚΡΙΕΣ!

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1.    Με τον τίτλο αυτό είναι καταχωρημένο το τραγούδι σε παλαιότερες και νεότερες ποιητικές συλλογές Δ.Τ.

2.    Πρβλ: Γ. Σπετσιώτη, άρθρο «Νάνι ντε τε Λιέδουρα …» περ. «στην ΕΡΜΙΟΝΗ …» τευχ. 13.

3.    Φυτό των βάλτων, των ποταμών και των λιμνών. Στα μακριά βελονοειδή του φύλλα οι ψαράδες της Ερμιόνης περνούσαν τα ψάρια, φτιάχνοντας ζύγια της μισής, μιας ή δυο οκάδων, για να τα πουλήσουν. Στην περιοχή μας πολλά βούρλα έβγαιναν στ’ Αλώνια και σ’ άλλες βαλτώδεις τοποθεσίες. 

4.    Τα εργατικά Δ.Τ. αποτελούν ξεχωριστή κατηγορία των παραδοσιακών τραγουδιών με ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Το περιεχόμενό τους αναφέρεται στις διάφορες εργασίες (δουλειές) των ανθρώπων στεριανών και θαλασσινών. Τα περισσότερα εργατικά Δ.Τ. συμπορεύονται με ρυθμικές κινήσεις, που υποβοηθούν την πρόοδο και την ταχύτητα της εργασίας, αλλά και αλαφραίνουν με τον ρυθμό τους τον μόχθο των εργατών. Τις ατέλειωτες ώρες που αλέθουν, πλέκουν, υφαίνουν στον αργαλειό, σκάβουν τη γη, τραβούν κουπί, ρίχνουν και σηκώνουν δίχτυα και παραγάδια, δολώνουν, ξεψαρίζουν και περνούν τα ψάρια στα βούρλα, το τραγούδι συνοδεύοντας τις κινήσεις τους, ξεκουράζει και ψυχαγωγεί.

5.    Η εκπαίδευση, με την ευρεία έννοια, είναι αναγκαίο να δημιουργεί τις προϋποθέσεις «ενός πολυσυλλεκτικού και γόνιμου διαλόγου», προς αυτή την κατεύθυνση.

6.    Το περασμένο καλοκαίρι παρακολουθήσαμε την εξαιρετική εκδήλωση της χορευτικής ομάδας νέων Ερμιόνης, «Ταξίδι στο Αιγαίο με ερμιονίτικο σκαρί». Ανάλογες πρωτοβουλίες προκαλούν συναισθήματα υπερηφάνειας για τα νιάτα της πατρίδας μας.

7.    «Τα μαντράκια», πίνακας της κ. Ανθούλας Λαζαρίδου – Δουρούκου.