Τρίτη 21 Απριλίου 2015

Νανουρίσματα, Ταχταρίσματα και Τραγουδοπαιχνιδίσματα στη ζωή της Ερμιόνης



Νανουρίσματα, Ταχταρίσματα και Τραγουδοπαιχνιδίσματα
στη ζωή της Ερμιόνης
Γιάννης Σπετσιώτης – Τζένη Ντεστάκου
Πρόκειται για αγνά, τρυφερά, ζωντανά, αυθόρμητα, χαριτωμένα αλλά και εξομολογητικά αυτοσχέδια ποιητικά δημιουργήματα, που συνθέτει και τραγουδά, κυρίως, η ανώνυμη μάνα του λαού μας. Κοντά σ’ αυτή μπαμπάδες, γιαγιάδες, παππούδες, συγγενείς και όλοι όσοι έρχονται σ’ επαφή με το νεογέννητο, συντηρούν, μέχρι τις μέρες μας, την πανάρχαια συνήθεια, σ’ όλους τους τόπους της Ελλάδας και φυσικά στην Ερμιόνη.
Για τον ύπνο προσφέρονται τα νανουρίσματα. Για τον χορό και τα κανακέματα τα ταχταρίσματα. Για το παιχνίδι, την ψυχαγωγία αλλά και την ασυνείδητη άσκηση των δυνατοτήτων του μωρού τα τραγουδοπαιχνιδίσματα.
Ένας ποικιλόμορφος συνδυασμός ήχων και λέξεων άλλοτε χαλαρωτικών και κατευναστικών (νανουρίσματα), άλλοτε διεγερτικών και έντονων (ταχταρίσματα) και άλλοτε παιχνιδιάρικων και ερεθιστικών (τραγουδοπαιχνιδίσματα), αρμονικά δεμένων με πόθους και όνειρα για τη νέα ζωή. Κακόφωνοι και παράφωνοι τραγουδιστές εδώ δεν υπάρχουν. Όλα τα «εξωραΐζει» ο στόχος των τραγουδιών, που έχει να κάνει με την ασφάλεια, τη στοργή, τη θαλπωρή και την εγκαρδιότητα, στοιχεία απαραίτητα, κυρίως, για τη νοητική και τη συναισθηματική ανάπτυξη του βρέφους.
Νανουρίσματα
Λέγονται αλλιώς και ναναρίσματα ή τραγούδια της κούνιας. Μια λέξη ηχοποιητική (νάνι), που επαναλαμβάνεται γλυκά πολλές φορές στους στίχους, προκαλώντας γαλήνη και ηρεμία. Ποιήτρια μοναδική και συνθέτης περιζήτητη είναι η Ελληνίδα μάνα! Με την ψυχή της πλημμυρισμένη από μύρια συναισθήματα, σταλάζει, με τα λόγια και
τη μουσική της, βάλσαμο στο μωρουδίστικο κορμάκι και «το κατευοδώνει στο ταξίδι του ύπνου, για να το καλωσορίσει ξανά στο ταξίδι της ζωής», Κάθε νανούρισμα κι ένα τραγούδι αλλά και μια προσευχή. «Μόνο που στην προσευχή το βλέμμα κοιτά ψηλά, ενώ στο νανούρισμα πάντα προς τα κάτω θέλοντας να συναντήσει τα απαλά βλέφαρα λίγο πριν κλείσουν».
Η μελωδία τους αργή, απαλή, καταπραϋντική. Γεμάτη λεπτότητα και ευαισθησία, αναδεικνύεται με το δισύλλαβο ιαμβικό μέτρο, αλλά και με τη συνεχή επανάληψη στο τέλος του στίχου των φωνηέντων α – ο – ε, ενώ ο ρυθμός ακολουθεί την κίνηση της κούνιας ή της αγκαλιάς. Α-α-α-α-α-α με το τελευταίο α να λέγεται πιο δυνατά και κοφτά, έχοντας κρυμμένους μέσα του όλους τους πόθους και τις λαχτάρες «του νανουριστή». Ακολουθούν νανουρίσματα σε διάφορες παραλλαγές, που αγαπιούνται και ακούγονται χρόνια τώρα στην Ερμιόνη.


1.    Ύπνε, που παίρνεις τα μικρά (μωρά) έλα πάρε και τούτο.
Μικρό, μικρό σου το ’δωσα
μεγάλο φέρε μου το.
Ο – ο – ο – ο – ο
Μεγάλο σαν ψηλό βουνό,
ίσιο σαν κυπαρίσσι
κι οι κλώνοι του ν’ απλώνονται
σ’ ανατολή και δύση.
Α – α – α – α – α
Νάνι, νάνι, νάνι, νάνι
το παιδάκι μου να κάνει.
Νάνι, νάνι, νάνι του
ώσπου να ΄ρθει η μάμη του,
να του φέρει κάτι τι
λουκουμάκια στο χαρτί.
Ε – ε – ε – ε – ε
2.    Κοιμήσου και παρή(α)γγειλα
στην Πόλη τα προικιά σου,
στα Γιάννενα τα ρούχα σου
και τα χρυσαφικά σου
(ή τα μαλαματικά σου).
Έλα ύπνε ύπνωσέ το
και γλυκά αποκοίμισέ το!
Να κοιμάται, να (η)μερώνει,
να ξυπνά, να μεγαλώνει.
Νάνι, νάνι, νάνι
κι όπου του πονεί, να γιάνει. 
Μην πατάτε, μη βροντάτε,
το παιδάκι μου κοιμάται.
3.    Κοιμήσου συ παιδάκι μου
κι εγώ σε νανουρίζω.
Κι εγώ την κούνια σου κουνώ,
γλυκά να σε κοιμίζω.
Νάνι, νάνι το μωρό μου,
νάνι, νάνι το μικρό μου.
Νάνι, νάνι, νάνι, νάνι
ώσπου να ΄ρθει η μαμάνη,
που ΄χει πάει στο σεργιάνι.
Κοιμήσου αγγελουδάκι μου
κι εγώ σε νανουρίζω.
Σιγά την κούνια σου κουνώ,
γλυκά σ’ αποκοιμίζω.

Καταγραφή: Αικατερίνη Βρεττού – Σπετσιώτου
Ταχταρίσματα
Λέξη ηχοποιητική κι αυτή, που πήρε τ’ όνομά της από τις επαναλαμβανόμενες συλλαβές ταχ-τιρί και ταχ-τιρό. Τραγουδάκια διεγερτικά, γραμμένα σε μέτρο τροχαϊκό, που θέλουν γλυκά να «ερεθίσουν» το βρέφος μέσα από τη χαρά της κίνησης, προκαλώντας του δημιουργική εγρήγορση. Διαλέξαμε να σας παρουσιάσουμε μερικά πρωτότυπα και άγνωστα, τα περισσότερα, ερμιονίτικα ταχταρίσματα, όπως τα έχουμε καταγράψει, εδώ και πολλά χρόνια, από συμπολίτες μας.


1.    Το παιδί μου, το παιδί
παίζει κάτω στην αυλή.
Σβοντιλάκια πελεκά,
με το χεράκι τα τρυπά.
2.    Έχω γιο, έχω χαρά,
που θα γίνω πεθερά.
Έχω κόρη, έχω πίκρα,
που θα γνέθω μέρα νύχτα.
3.    Το δικό μου το παιδί
είναι μάλαμα βαρύ.
Της γειτόνισσας ο γιος
είν’ ανάλατος χυλός.
4.    Ταχ τιρί του λέγανε
και μου το παντρεύανε.
Και του δίνανε προικιά
ένα κόσκινο φλουριά.
5.    Της κορούλας μας το γάμο
καλοκαίρι θα τον κάνω.
Το χειμώνα μη βραχούνε
και μας την καταραστούνε.
Θα καλέσω όλους τους νέους
κι όλους τους καπεταναίους.
6.    Ταχ τιρί και ταχ τιρό
το παιδί θέλει χορό.
Να χορεύει, να πηδά
και στη γη να μην πατά.

(Χρ. Ψαθά)

Ταχ τιρί και ταχ τιρό
το κορίτσι το καλό,
θέλει χάδια και χορό,
τα βιολιά δεν είναι εδώ.
Ποιος θα πάει να τα φέρει
δέκα τάλλαρα στο χέρι.
Κι άλλα δέκα στο βιολί
να χορέψει το παιδί.
Κι άλλα δέκα στη μαμά της
να χορέψει τα παιδιά της.

(Λαζ. Δεδάκης)
Το παιδί μου το καλό
ρίχτο στο βασιλικό.
Και την κόρη τη ρουφιάνα (π…)
ρίχτηνε στη ματζουράνα.
(Μαρίνα Φασιλή)

Ταχ τιρί και ταχ τιρί
πάει στη στάνη για τυρί,
για τυρί, για τρίμματα,
για γλυκοφιλήματα.
Και τυρί δεν βρήκανε
τον τσοπάνη δείρανε.
Ταχ τιρί τυρίστε τον
κι όλοι τραγουδήστε τον.
Κι όλοι πέστε του να ζει,
η μάνα του να τον χαρεί.
Η μάνα του να τον χαρεί
παντρεμένο να τον δει.
Παντρεμένο με παιδιά
να του γεμίζουν τη γωνιά.

(Ματίνα Σ. Μπουκουβάλα)

Το παιδάκι μου το ρένιο
και το μαργαριταρένιο.
Το παιδάκι μου το ρούσο,
θα το πλύνω, θα το λούσω.
Να το στείλω στη δασκάλα
να ΄ναι πι’ όμορφο από τ’ άλλα.
Το παιδί μου κι ένας άλλος
κι ένας υπουργός μεγάλος.
Οπαλάκια – οπαλάκια
και κλωστές και κουβαράκια.
Οπαλάκια – οπαλάκια
μου ’σπασες τα κοκκαλάκια.


Στην περιοχή μας βρίσκουμε και ταχταρίσματα στ’ αρβανίτικα, που τόσο καλά μιλούσαν οι περισσότεροι Ερμιονίτες. Τα πρωτοπαρουσίασε στην «Ερμιονική Ηχώ» (1978) ο μακαρίτης Γιώργος Μαρμαρινός, από τους πρώτους συλλέκτες του λαογραφικού υλικού της πατρίδας μας. Τα αναδημοσιεύουμε, όπως τα μιλούν στην επαρχία μας, καθώς παρουσιάζουν «ηχητικό/ακουστικό και ρυθμικό» ενδιαφέρον, με την απόδοσή τους στα ελληνικά, που όπως σημειώνει ο Γ.Μ. είναι πολύ δύσκολη.

Πράπα ντ νιε βένιε – ζ
ου που θα νιε Λένε – ζ.
Θα – σ ψε – σμ πα νιερί
πωμ πα – νιε ζοκ ιζί.
Ζοκ ιζι μος καβεζό
δε ντο – τ ταγκίς τς – ντο.
Μπούκε – ζ δε κέπε – ζ
παστάι νιε κου – π βέρε – ζ.
Γκέλε – τ κα γκέλε – τ…
Μπρέσκα γκιες καρβέλε – τ.
Μάτσεα στιν ούρετε.
Μύθι πράπα ντέρε – ς
Ι μπίε φλογέρ – ς.
Τόνι – τόνι ντιαλ – ν τσε ντόνι;
Μος ντο να – μαρτόνι
δε νε – β σαν ιθόνι.
Πίσω από ένα μικρό βένιο
φίλησα εγώ ένα Ελενάκι.
Είπα πως δεν με είδε κανείς,
αλλά με είδε ένα πουλάκι μαύρο.
Πουλάκι μαύρο μη μαρτυράς
και θα σε ταΐσω ό,τι θέλεις.
Ψωμάκι και κρεμμυδάκι
και μετά ένα ποτήρι κρασάκι.
Γκιέλε – τ κα γκιέλε – τ…
Η χελώνα ζυμώνει τα καρβέλια.
Η γάτα σπρώχνει τα δαυλιά.
Το ποντικάκι πίσω από την πόρτα
παίζει τη φλογέρα.
Τόνι – τόνι το παιδί μας τι το θέλετε;
Μήπως μου το παντρέψετε
και μένα δεν μου το λέτε…


Τραγουδοπαιχνιδίσματα
Σχετίζονται με τα παιχνίδια και τραγουδιούνται άλλοτε από τους μεγάλους, άλλοτε από τα ίδια τα παιδιά. Μοιάζουν με τα ταχταρίσματα και τα λαχνίσματα. Διακρίνονται, ωστόσο, απ’ αυτά λόγω της ποικιλίας του μέτρου και του ρυθμού, καθώς και των διαφορετικών στόχων που επιδιώκονται. Ενδεικτικά αναφέρουμε:
·      Την ψυχαγωγία,
·      Τη σωματική και την ψυχοκινητική άσκηση και ανάπτυξη,
·      Την εξέλιξη των νοητικών λειτουργιών της μνήμης, φαντασίας, προσοχής κ.λπ.,
·      Την ενίσχυση της δημιουργικότητας, ετοιμότητας, αυτοσυγκέντρωσης και καλής επικοινωνίας,
·      Τη γλωσσική ανάπτυξη,
·      Την αβίαστη αποτύπωση της συνολικής εικόνας της εξέλιξης του παιδιού, μέσα από την ανταπόκρισή του στα ερεθίσματα, που του δίνουν τα παιχνιδοτραγουδίσματα. Ορισμένα τέτοια παιχνιδοτραγουδίσματα είναι και τα παρακάτω.


Ø Πάει λαγός να πιει νερό
στου/στης … το λαιμό.
Ø Κρεβατάκι να σου στρώσω
και καρφιά να σε καρφώσω.
Πηγαδάκι να σε ρίξω
και σχοινί να σε τραβήξω.
Ø Ανεβαίνω στη συκιά
και πατώ στην καρυδιά.
Πίνω το γλυκό κρασί
με την κούπα τη χρυσή.
Και φωνάζω γκούι – γκούι,
και κανένας ή (μαμά μου)
δε μ’ ακούει.
Ø    Το πρι(γι)όνι, το πριόνι
την ελιά την ξεριζώνει.
Ø Σπίτι μου, σπιτάκι μου
φτωχοκαλυβάκι μου.
Ø Ψεύτης είσαι και φαίνεσαι
και από τη μύτη κρέμεσαι.
Ø Ο καθένας σπίτι του
(γ)κοτσιλιά στη μύτη του.


Επίσης υπάρχουν και έξυπνα στιχάκια που «σχολιάζουν», πειραχτικά, το όνομα του παιδιού και απαγγέλλονται ρυθμικά.
π.χ. Άννα, καμπάνα,
τρύπια καραβάνα!
Αρκετοί Έλληνες και ξένοι συνθέτες, γνωστοί και αξιόλογοι, επιχείρησαν να γράψουν νανουρίσματα και άλλα χαριτωμένα παιδικά τραγουδάκια. Ωστόσο, παρ’ όλη την επιτυχία που τυχόν σημείωσαν, με τον καιρό, τα περισσότερα, ξεχάστηκαν. Αντίθετα τα τραγούδια της λαϊκής σοφίας, αυθεντικά και πηγαία είναι διαχρονικά. Ταιριάζουν σε όλες τις εποχές και σε όλους τους ανθρώπους. Γι’ αυτό θα μένουν ζωντανά και επίκαιρα, όσο υπάρχει ζωή στη γη που κατοικούμε!

Και σύγχρονα τραγουδοπαιχνιδίσματα που ψυχαγωγούν και «διδάσκουν»...
Η παρέλαση των …ζώων!

…Με τα δυο της τα χεράκια
κου πε πε και παλαμάκια
Σαν δεν παίζει με τη Ντίνα
τη γλυκιά ελεφαντίνα.

Ο σκαντζοχοιρούλης, Ρούλης,
έχει τα μαλλιά  …καρφάκια!
Μα δεν τσιμπάει, δεν πονάει,
μόνο κάνει παιχνιδάκια!

Η αγελαδίτσα Λίτσα
μοιάζει με μικρή μπαλίτσα!
Η Μυρτώ την αγαπάει
κι όλο θε να τη ζουπάει!

Να κι ο Χάρης το χταπόδι
με καθρέφτη στο ’να πόδι!
Έχει χρώματα και κρίκους
και κουδούνια για τους ήχους.

Πού ’ναι το το λαγουδάκι
που το λένε Παντελάκη;
Η Μυρτούλα μας το θέλει,
γύρω ψάχνει να το βρει.

Πίσω απ’ του παππού την πλάτη
και στου καναπέ τη ράχη.
Στο τραπέζι από κάτω,
μα και στου κουτιού τον πάτο.

Λάκη λένε το παπάκι
το κιτρινωπό πουλάκι.
Σαν του πιέζεις την κοιλίτσα
βγάζει μια γλυκιά φωνίτσα!

Έλα Βάγια - κουκουβάγια
που ‘σαι ένα σοφό πουλάκι!
Η Μυρτώ μας θε να μάθει,
ένα ωραίο τραγουδάκι!      



Σημ. Στη Μυρτώ μας, στον Λευτεράκη, στην μπέμπα του Αντώνη και σε όλα τα παιδάκια! Ο ερχομός της ανέσυρε από τη συλλογική μας μνήμη ήχους, στίχους και ρυθμούς…