15/6/2019
Με
αφορμή ένα …γράμμα
του
Γιάννη Μ. Σπετσιώτη
Ένιωσα
ιδιαίτερη έκπληξη, χαρά και συγκίνηση όταν πριν από λίγους μήνες, καθώς
φυλλομετρούσα στα Γενικά Αρχεία του Κράτους φακέλους με λαογραφικό περιεχόμενο,
βρήκα ένα γράμμα του «δασκάλου μας» Απόστολου Γκάτσου. Ο αείμνηστος Πρόεδρος
του Ερμιονικού Συνδέσμου το έστελνε στον Γιάννη Βλαχογιάννη με ημερομηνία 21
Αυγούστου 1933, ενώ ήταν φοιτητής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Με την επιστολή του,
γραμμένη με σεβασμό, ενημέρωνε τον διακεκριμένο ιστορικό και συγγραφέα πως, ως
τακτικός αναγνώστης της επιφυλλίδας του στην εφημερίδα «ΠΡΩΪΑ», διάβασε με πολύ
ενδιαφέρον το θέμα της «προηγούμενης Κυριακής» με τον τίτλο «Προσωπίδα». Σ΄ αυτή
ο Γιάννης Βλαχογιάννης αναφερόταν στη λεπτή, αμνιακή μεμβράνη -προσωπίδα- που κάποιες
φορές επικάθεται στο πρόσωπο του βρέφους την ώρα της γέννησης.1
Καθώς
δε το θέμα ήταν ιδιαιτέρως ευχάριστο, σημείωνε
ο «κυρ-Απόστολος», το διάβαζα δυνατά για
να το ακούν και οι «ηλικιωμένες» Ερμιονίτισσες που βρίσκονταν στη συντροφιά μου.
Όταν τελείωσα την ανάγνωση, δυο απ’ αυτές αναφέρθηκαν σ’ ένα σημαντικό τοπικό
έθιμο, σήμερα ολότελα ξεχασμένο,
σχετικό με τον ομφάλιο λώρο, «τη λουρίδα του αφαλού», όπως τον αποκαλείτε στην
επιφυλλίδα σας. Σύμφωνα, λοιπόν, με την περιγραφή τους για να ξεραθεί ο λώρος γρηγορότερα
τον πασπαλίζουν με στάχτη και καφέ. Όταν τελικά αποκοπεί τον ρίχνουν για τροφή
σε κόκορα πιστεύοντας πως η επόμενη γέννα θα φέρει αγόρι ή σε κότα, αν το
ζευγάρι επιθυμεί κορίτσι.
Τελειώνοντας την
ανάγνωση της επιστολής αναλογίστηκα από πόσο «μακριά» ερχόταν η διήγηση αυτή! Πόσα
τέτοια λαογραφικά στοιχεία, πόσα ήθη και έθιμα, παραδόσεις, μουσικές,
τραγούδια, γλωσσικά ιδιώματα, συνήθειες, φωτογραφίες, χειρόγραφα, βιβλία,
εργαλεία, σκεύη και άλλα πολύτιμα πετράδια του τοπικού μας πολιτισμού έχουν
χαθεί στο διάβα του χρόνου…
Μακάρι όσα έχουν
απομείνει να τα διαφυλάξουμε, να τα συντηρήσουμε και κατάλληλα να τα
αξιοποιήσουμε. Το χρωστάμε σ’ αυτούς που μας τα παρέδωσαν, στους εαυτούς μας,
στους νέους και τις νέες της Ερμιόνης και σε όσους στο μέλλον αγαπήσουν και
κατοικήσουν αυτόν τον τόπο!
Στη συνέχεια δημοσιεύουμε την
επιστολή.
ΣΗΜ.
Στη λαϊκή μας παράδοση η
«προσωπίδα» λέγεται και Σκέπη της Παναγίας. Θεωρείται δε ως προάγγελος καλής
υγείας, ομορφιάς και τύχης για το νεογέννητο. Κατά τη διάρκεια της
Τουρκοκρατίας την αφαιρούσαν και την άπλωναν σε νέο θυμάρι, για να στεγνώσει.
Κατόπιν την έριχναν σε τρίστρατο, για να τη διασκελίσει κάποιος που καταγόταν από
την πόλη και είχε μεγάλη θέση! Στις 40 ημέρες, μετά την ευλογία του ιερέα, την
έκαναν περιδέραιο και την κρεμούσαν στο μωρό για φυλακτό! Λέγεται πως με
προσωπίδα (πέπλο) γεννήθηκε ο Μέγας Ναπολέων και ο Λόρδος Βύρων!
Επιφυλλίδες της «Πρωίας»
Μικροί Ιστορικοί έρανοι
Προσωπίδα
Του κ. Γιάννη Βλαχογιάννη
Ο Dickens στο περίφημο μυθιστόρημά του «Δαβίδ Κόππερφιλντ», που είναι και η βιογραφία του εαυτού του, αρχίζοντας από τη γέννηση και
τα μικρά του χρόνια, γράφει: « Γεννήθηκα με προσωπίδα ( caul), και οι δικοί μου βάλαν ειδοποίηση στις εφημερίδες πως την πουλούσανε για 15 γκινέες. Δεν ξέρω αν από αναπαραδιά, η από απιστία ( στη δύναμη της προσωπίδας) δεν παρουσιαστήκαν αγοραστές από τους ναυτικούς
μας, ο μόνος που παρουσιάστηκε ( κι αυτός δεν ήταν ναυτικός) πρόσφερε δυό λίρες μοναχά, λέγοντας πως δεν ήτανε βέβαιος να γλυτώση από πνιγμό δίνοντας περισσότερα (1)…Δέκα χρόνια αργότερα η οικογένειά μου έβγαλε την προσωπίδα σε λαχείο, στο χωριό μου, με 50 κλήρους, ο κάθε κλήρος μισό τάλλαρο, κι όποιος κερδίση να δίνη 5
σελλίνια. Ήμουνα κι εγώ στην κλήρωση, κι είχα μεγάλη στενοχώρια που ένα μέρος από τον εαυτό μου θα περνούσε σε άλλα χέρια. Ο κλήρος
έπεσε σε μια γριά, και μπορώ να βεβαιώσω πως αυτή ποτέ δεν πνίγηκε, αλλά πέθανε στο κρεββάτι της, με τα 92 χρονάκια της… αφού ποτέ δεν
πάτησε το ποδάρι της στο νερό ( δεν ταξίδεψε στη θάλασσα), παρά μοναχά πέρασε απάνου από γεφύρια». Στην Αγγλία λοιπόν η προσωπίδα ήτανε φυλαχτό (γκόλφι) ναυτικό. Η λαογραφία της
προσωπίδας, στην Ευρώπη, στην Ελλάδα και παντού όπου πιστεύεται η μυστική της δύναμη, ανήκει στον κύκλο των λεγόμενων φυλαχτών. Μα
προσωπίδα τι θα πή; ρωτάει ίσως κάποιος αναγνώστης. Είναι ο πολύ ψιλός υμένας, ο πεπλατυσμένος θύλακος, η τσίπα, που μερικά παιδιά γεννιώνται φορώντας τη στο πρόσωπο και στο κεφάλι. Δεν μπαίνω στην περιγραφή της τη γιατρική. Οι αρχαίοι λέγανε την προσωπίδα άμνιον. Ο λαογράφος μας Πολίτης, που θα ρώτησε γιατρούς, γράφει: Καθώς το έμβρυο βγαίνει από τη μήτρα, η σακκούλα εκείνη σπρώχνεται και
σκεπάζει το κεφάλι του παιδιού, και η μαμμή ύστερα με προσοχή την ξεκολλάει. Η οικογένεια τη στεγνώνει, την ξεραίνει, τη λειτουργάει στην
εκκλησιά (αλλού τρείς μέρες, αλλού ολάκερο σαρανταλείτουργο), κ ύστερα την κάνει φυλαχτό και την κρεμάει στο λαιμό του παιδιού, ή τη
φυλάει στο σπίτι, για καλό. Γενική είναι η πίστη στην Ελλάδα πως τα παιδιά που γεννηθήκανε με προσωπίδα είναι τυχερά, βλογημένα από
τη μοίρα, κάπου μάλιστα πιστεύονται πως είναι ατρόμητα, όσο φορούν αυτό το φυλαχτό, σ’άλλα πάλι μέρη πως πετυχαίνουν πάντα το σκοπό
τους ( π.χ. ο προξενητής κ.λ.π.), αλλού πως όλη η οικογένεια είναι τυχερή, όσο φυλάει την προσωπίδα. Στη Σύρα πιστεύουν πως αν εχθρός
την κλέψη από το σπίτι, το ριζικό του φεύγει και πάει με τον κλέφτη, και γι αυτό προσεχτικά τη φυλάνε στο εικονοστάσι. Περίεργο είναι ακόμα
πως τη βάνουν πρώτα στο γιαλό, να τη χτυπήσουνε σαράντα κύματα, ύστερα τη λειτουργούνε κ.λ.π. Τέλος οι Συριανοί προσθέτουν πως η μαμμή πρέπει με προσοχή να βγάνη την προσωπίδα από το παιδί,
αλλοιώς το κάνει αλλήθωρο. Ας προσθέσω πως σε μερικά μέρη της Ελλάδας φυλάνε για καλό σημάδι και του αρσενικού παιδιού τη λουρίδα του αφαλού ( ομφάλιος λώρος). Στα χαρτιά μου βρίσκω ένα
σημείωμα, που τογραψα παιδί, και να το : « Σπάνια γεννιώνται παιδιά με προσωπίδα, κι αυτά είναι πολύ καλότυχα, και η προσωπίδα κάνει τυχερό εκείνον που τη βαστάει φυλαχτό…Στο Μεσολόγγι, άμα πρωτοπήγε ο βασιλέας (Όθωνας;) γίνηκε πολύ κακό για να δρασκελίση προσωπίδες». Αφού το Μεσολόγγι έβγαλε τόσους διαλεχτούς
ανθρώπους, θα πή πως πολλοί Μεσολογγίτες γεννιώνται προσωπιδοφόροι. Την τελευταία πρόληψη, για του βασιλιά το δρασκέλισμα, που δίνει μυστική δύναμη στην προσωπίδα, δεν τη βρήκα να υπάρχει σ’ άλλο μέρος της Ελλάδας παρά στο Μεσολόγγι. Στο τέλος της μικρής αυτής μελέτης θα δήτε περίεργο γράμμα σχετικό, που
τόγραψε η γυναίκα του Αγωνιστή Μήτρου Ντεληγιώργη, Μεσολογγίτισσα, κατά τα 1837, στέλνοντας την προσωπίδα του πρώτου
της κοριτσιού να τη δρασκελήση ο βασιλιάς και η βασίλισσα. Η προσωπίδα, ως θέμα λαογραφικό, ανήκει και στις γιατρικές προλήψεις.
Θάπιανε πολύ μεγάλον τόπο να μιλήσω εδώ, όσο κι αν ήθελα πρόχειρα, για τη γιατρική λαογραφία…Αφου έσβυσε η δόξα της αρχαίας Ελλάδας,
έπεσε και η ελληνική σοφία στης νύχτας τα σκοτάδια, τότε των Ελλήνων γιατρών η επιστήμη ξέπεσε κι αυτή και γίνηκε αγυρτεία, με την τυφλή
αμάθεια, κ’ έτσι πιά φορτωμένη της ψευτιάς τα περιττά στολίσματα, γίνηκε γιατροσόφι, γίνηκε σολομωνική, μαγεία, πραμάτεια του περίφημου ψευτογιατρού Κομπογιαννίτη, που γιάτρεψε ή σακάτεψε τον άμαθο λαό των χρόνων της Σκλαβιάς. Μεγάλου σκοπού έργο θα
ήτανε να ξεχωρίση η επιστήμη τις παμπάλαιες γιατρικές προλήψεις, πλάσματα του πρωτόγονου λαού, από τις άλλες που είναι παραμορφωμένα απομεινάρια της επιστημονικής γιατρικής, που οι
αρχαίοι Έλληνες γιατροί την παραδώσαν, άθελά τους, στ’ ανάξια χρόνια της παρακμής. Από τις γιατρικές προλήψεις, που πίστευε ο λαός σ’ όλη
την Ευρώπη, μια ήταν η μυστική δύναμη που είχαν τάχα οι βασιλιάδες να γιατρεύουνε, με την επαφή του χεριού τους ή της φορεσιάς τους, τον άνθρωπο που υπόφερνε από μια ρητή αρρώστεια. Το πρόσωπο του βασιλιά, από τα πανάρχαια χρόνια, ήταν ιερό, από του Θεού το θέλημα βαλμένο απάνου στο λαό ( το « ελέω Θεού» δόγμα είναι παμπάλαιη λαογραφική παράδοση). Κάθε βασιλική γενιά ανέβαζε την καταγωγή της ίσα με το θείο. Οι βασιλικές δυναστείες της Ελλάδος καυχιώντανε
για τη θεϊκή τους ρίζα… Και αφού τη βασιλική ιδιότητα ο λαός τη νόμιζε ιερή και θεία, φυσικό ήτανε να την πιστεύη και στα έργα της, έργα
σωματικά είτε πνευματικά, ως γεννήματα θαυματουργά απ’ τον Θεό δοσμένα… Του βασιλικού χεριού η επαφή, στην Αγγλία, γιάτρευε τα χελώνια (χοιράδες). Γινόταν επίσημη τελετή, και σ’αυτή συναγμένοι οι άρρωστοι, αφού διαβαζόταν πρώτα από τον παπά κάποια ευχή από το
Ευχολόγιο, ο βασιλέας έδινε το χέρι του, και οι άρρωστοι το πιάνανε με τη σειρά. Άγγλος ιστορικός βεβαιώνει πως μεταξύ των χρόνων 1660- 1862 είχε αγγίξει ο βασιλέας 92.107 αρρώστους. Κάθε άρρωστος πριν πάη στο παλάτι έπαιρνε πιστοποίηση υπογραμμένη από τον εφημέριο
και τον νεωκόρο, πως καμμιάν άλλη φορά δεν είχε αγγιχτή από το βασιλέα… Το έθιμο πιστεύεται πως έσβυσε μαζί με τη δυναστεία των
Στιούαρτ, όμως η ακολουθία της γιατρειάς εξακολούθησε να τυπώνεται στα ευχολόγια. Κατά τη θανατική εκτέλεση του Καρόλου Α’ πολλοί
βρέξαν τα μαντήλια τους στο αίμα του πιστεύοντας πως είχε τη δύναμη να γιατρεύη. Ο Κάρολος Α’ συνείθιζε να σταυρώνη τ’ άρρωστο μέρος
του λαιμού, μ’ένα χρυσό νόμισμα, κ’ έπειτα το κρεμούσε, τρυπημένο στη μέση, από το λαιμό του αρρώστου. Εδώ παρουσιάζεται μια απορία,
ήταν αυτό το έθιμο προγενέστερο του χριστιανισμού, ή πρέπει να χρονολογήσωμε την καταγωγή του από τα θαύματα που έκανε ο
Χριστός απλώνοντας το χέρι κι αγγίζοντας τον άρρωστο; Αλλά μήπως και η πρόληψη της προσωπίδας δε μπορεί να χρονολογηθή από το
θρύλο του Αγίου Μαντηλιού;…
Μικροί Ιστορικοί έρανοι
Προσωπίδα
Του κ. Γιάννη Βλαχογιάννη
Ο Dickens στο περίφημο μυθιστόρημά του «Δαβίδ Κόππερφιλντ», που είναι και η βιογραφία του εαυτού του, αρχίζοντας από τη γέννηση και
τα μικρά του χρόνια, γράφει: « Γεννήθηκα με προσωπίδα ( caul), και οι δικοί μου βάλαν ειδοποίηση στις εφημερίδες πως την πουλούσανε για 15 γκινέες. Δεν ξέρω αν από αναπαραδιά, η από απιστία ( στη δύναμη της προσωπίδας) δεν παρουσιαστήκαν αγοραστές από τους ναυτικούς
μας, ο μόνος που παρουσιάστηκε ( κι αυτός δεν ήταν ναυτικός) πρόσφερε δυό λίρες μοναχά, λέγοντας πως δεν ήτανε βέβαιος να γλυτώση από πνιγμό δίνοντας περισσότερα (1)…Δέκα χρόνια αργότερα η οικογένειά μου έβγαλε την προσωπίδα σε λαχείο, στο χωριό μου, με 50 κλήρους, ο κάθε κλήρος μισό τάλλαρο, κι όποιος κερδίση να δίνη 5
σελλίνια. Ήμουνα κι εγώ στην κλήρωση, κι είχα μεγάλη στενοχώρια που ένα μέρος από τον εαυτό μου θα περνούσε σε άλλα χέρια. Ο κλήρος
έπεσε σε μια γριά, και μπορώ να βεβαιώσω πως αυτή ποτέ δεν πνίγηκε, αλλά πέθανε στο κρεββάτι της, με τα 92 χρονάκια της… αφού ποτέ δεν
πάτησε το ποδάρι της στο νερό ( δεν ταξίδεψε στη θάλασσα), παρά μοναχά πέρασε απάνου από γεφύρια». Στην Αγγλία λοιπόν η προσωπίδα ήτανε φυλαχτό (γκόλφι) ναυτικό. Η λαογραφία της
προσωπίδας, στην Ευρώπη, στην Ελλάδα και παντού όπου πιστεύεται η μυστική της δύναμη, ανήκει στον κύκλο των λεγόμενων φυλαχτών. Μα
προσωπίδα τι θα πή; ρωτάει ίσως κάποιος αναγνώστης. Είναι ο πολύ ψιλός υμένας, ο πεπλατυσμένος θύλακος, η τσίπα, που μερικά παιδιά γεννιώνται φορώντας τη στο πρόσωπο και στο κεφάλι. Δεν μπαίνω στην περιγραφή της τη γιατρική. Οι αρχαίοι λέγανε την προσωπίδα άμνιον. Ο λαογράφος μας Πολίτης, που θα ρώτησε γιατρούς, γράφει: Καθώς το έμβρυο βγαίνει από τη μήτρα, η σακκούλα εκείνη σπρώχνεται και
σκεπάζει το κεφάλι του παιδιού, και η μαμμή ύστερα με προσοχή την ξεκολλάει. Η οικογένεια τη στεγνώνει, την ξεραίνει, τη λειτουργάει στην
εκκλησιά (αλλού τρείς μέρες, αλλού ολάκερο σαρανταλείτουργο), κ ύστερα την κάνει φυλαχτό και την κρεμάει στο λαιμό του παιδιού, ή τη
φυλάει στο σπίτι, για καλό. Γενική είναι η πίστη στην Ελλάδα πως τα παιδιά που γεννηθήκανε με προσωπίδα είναι τυχερά, βλογημένα από
τη μοίρα, κάπου μάλιστα πιστεύονται πως είναι ατρόμητα, όσο φορούν αυτό το φυλαχτό, σ’άλλα πάλι μέρη πως πετυχαίνουν πάντα το σκοπό
τους ( π.χ. ο προξενητής κ.λ.π.), αλλού πως όλη η οικογένεια είναι τυχερή, όσο φυλάει την προσωπίδα. Στη Σύρα πιστεύουν πως αν εχθρός
την κλέψη από το σπίτι, το ριζικό του φεύγει και πάει με τον κλέφτη, και γι αυτό προσεχτικά τη φυλάνε στο εικονοστάσι. Περίεργο είναι ακόμα
πως τη βάνουν πρώτα στο γιαλό, να τη χτυπήσουνε σαράντα κύματα, ύστερα τη λειτουργούνε κ.λ.π. Τέλος οι Συριανοί προσθέτουν πως η μαμμή πρέπει με προσοχή να βγάνη την προσωπίδα από το παιδί,
αλλοιώς το κάνει αλλήθωρο. Ας προσθέσω πως σε μερικά μέρη της Ελλάδας φυλάνε για καλό σημάδι και του αρσενικού παιδιού τη λουρίδα του αφαλού ( ομφάλιος λώρος). Στα χαρτιά μου βρίσκω ένα
σημείωμα, που τογραψα παιδί, και να το : « Σπάνια γεννιώνται παιδιά με προσωπίδα, κι αυτά είναι πολύ καλότυχα, και η προσωπίδα κάνει τυχερό εκείνον που τη βαστάει φυλαχτό…Στο Μεσολόγγι, άμα πρωτοπήγε ο βασιλέας (Όθωνας;) γίνηκε πολύ κακό για να δρασκελίση προσωπίδες». Αφού το Μεσολόγγι έβγαλε τόσους διαλεχτούς
ανθρώπους, θα πή πως πολλοί Μεσολογγίτες γεννιώνται προσωπιδοφόροι. Την τελευταία πρόληψη, για του βασιλιά το δρασκέλισμα, που δίνει μυστική δύναμη στην προσωπίδα, δεν τη βρήκα να υπάρχει σ’ άλλο μέρος της Ελλάδας παρά στο Μεσολόγγι. Στο τέλος της μικρής αυτής μελέτης θα δήτε περίεργο γράμμα σχετικό, που
τόγραψε η γυναίκα του Αγωνιστή Μήτρου Ντεληγιώργη, Μεσολογγίτισσα, κατά τα 1837, στέλνοντας την προσωπίδα του πρώτου
της κοριτσιού να τη δρασκελήση ο βασιλιάς και η βασίλισσα. Η προσωπίδα, ως θέμα λαογραφικό, ανήκει και στις γιατρικές προλήψεις.
Θάπιανε πολύ μεγάλον τόπο να μιλήσω εδώ, όσο κι αν ήθελα πρόχειρα, για τη γιατρική λαογραφία…Αφου έσβυσε η δόξα της αρχαίας Ελλάδας,
έπεσε και η ελληνική σοφία στης νύχτας τα σκοτάδια, τότε των Ελλήνων γιατρών η επιστήμη ξέπεσε κι αυτή και γίνηκε αγυρτεία, με την τυφλή
αμάθεια, κ’ έτσι πιά φορτωμένη της ψευτιάς τα περιττά στολίσματα, γίνηκε γιατροσόφι, γίνηκε σολομωνική, μαγεία, πραμάτεια του περίφημου ψευτογιατρού Κομπογιαννίτη, που γιάτρεψε ή σακάτεψε τον άμαθο λαό των χρόνων της Σκλαβιάς. Μεγάλου σκοπού έργο θα
ήτανε να ξεχωρίση η επιστήμη τις παμπάλαιες γιατρικές προλήψεις, πλάσματα του πρωτόγονου λαού, από τις άλλες που είναι παραμορφωμένα απομεινάρια της επιστημονικής γιατρικής, που οι
αρχαίοι Έλληνες γιατροί την παραδώσαν, άθελά τους, στ’ ανάξια χρόνια της παρακμής. Από τις γιατρικές προλήψεις, που πίστευε ο λαός σ’ όλη
την Ευρώπη, μια ήταν η μυστική δύναμη που είχαν τάχα οι βασιλιάδες να γιατρεύουνε, με την επαφή του χεριού τους ή της φορεσιάς τους, τον άνθρωπο που υπόφερνε από μια ρητή αρρώστεια. Το πρόσωπο του βασιλιά, από τα πανάρχαια χρόνια, ήταν ιερό, από του Θεού το θέλημα βαλμένο απάνου στο λαό ( το « ελέω Θεού» δόγμα είναι παμπάλαιη λαογραφική παράδοση). Κάθε βασιλική γενιά ανέβαζε την καταγωγή της ίσα με το θείο. Οι βασιλικές δυναστείες της Ελλάδος καυχιώντανε
για τη θεϊκή τους ρίζα… Και αφού τη βασιλική ιδιότητα ο λαός τη νόμιζε ιερή και θεία, φυσικό ήτανε να την πιστεύη και στα έργα της, έργα
σωματικά είτε πνευματικά, ως γεννήματα θαυματουργά απ’ τον Θεό δοσμένα… Του βασιλικού χεριού η επαφή, στην Αγγλία, γιάτρευε τα χελώνια (χοιράδες). Γινόταν επίσημη τελετή, και σ’αυτή συναγμένοι οι άρρωστοι, αφού διαβαζόταν πρώτα από τον παπά κάποια ευχή από το
Ευχολόγιο, ο βασιλέας έδινε το χέρι του, και οι άρρωστοι το πιάνανε με τη σειρά. Άγγλος ιστορικός βεβαιώνει πως μεταξύ των χρόνων 1660- 1862 είχε αγγίξει ο βασιλέας 92.107 αρρώστους. Κάθε άρρωστος πριν πάη στο παλάτι έπαιρνε πιστοποίηση υπογραμμένη από τον εφημέριο
και τον νεωκόρο, πως καμμιάν άλλη φορά δεν είχε αγγιχτή από το βασιλέα… Το έθιμο πιστεύεται πως έσβυσε μαζί με τη δυναστεία των
Στιούαρτ, όμως η ακολουθία της γιατρειάς εξακολούθησε να τυπώνεται στα ευχολόγια. Κατά τη θανατική εκτέλεση του Καρόλου Α’ πολλοί
βρέξαν τα μαντήλια τους στο αίμα του πιστεύοντας πως είχε τη δύναμη να γιατρεύη. Ο Κάρολος Α’ συνείθιζε να σταυρώνη τ’ άρρωστο μέρος
του λαιμού, μ’ένα χρυσό νόμισμα, κ’ έπειτα το κρεμούσε, τρυπημένο στη μέση, από το λαιμό του αρρώστου. Εδώ παρουσιάζεται μια απορία,
ήταν αυτό το έθιμο προγενέστερο του χριστιανισμού, ή πρέπει να χρονολογήσωμε την καταγωγή του από τα θαύματα που έκανε ο
Χριστός απλώνοντας το χέρι κι αγγίζοντας τον άρρωστο; Αλλά μήπως και η πρόληψη της προσωπίδας δε μπορεί να χρονολογηθή από το
θρύλο του Αγίου Μαντηλιού;…
.jpg)
Γιάννης Λακούτσης
