Τετάρτη 22 Αυγούστου 2012

Η γιορτή μνήμης της Μικρασιατικής τραγωδίας του 1922 ως μύηση στην αυτογνωσία


από τη Μυρσίνη Σαμαρά
 
Ο Ν. Καζαντζάκης, στο έργο του «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά», έφτιαξε μια ξεχωριστή σκηνή: Ο Ζορμπάς και ο φίλος του διανοούμενος αποχωρούν μελαγχολικοί, μετά την κηδεία της μαντάμ Ορτάνς, και βαδίζουν σιωπηλοί μέχρι την ακρογιαλιά. Καθώς έχει βραδιάσει κι ο Ζορμπάς είναι ξαπλωμένος, κοιτάει τα αστέρια που αρχίζουν να φαίνονται. Επηρεασμένος από το θάνατο της αγαπημένης του φίλης, ζητάει επίμονα από το διανοούμενο φίλο του:
- Εγώ θέλω να μου πεις  από πού ερχόμαστε και πού πάμε.
Αυτή η σκηνή, ήρθε στο νου μου καθώς αποχωρούσα εκείνο το βράδυ του Σαββάτου, στις 18 Αυγούστου, από την εκδήλωση την αφιερωμένη στα 90 χρόνια από τη Μικρασιατική καταστροφή του 1922, με την ιδιαίτερη αναφορά στους Μικρασιάτες πρόσφυγες  από την Αττάλεια, που αναζήτησαν, στοιβαγμένοι μέσα σ’ ένα καράβι, απεγνωσμένα καταφύγιο και μια καινούργια πατρίδα στο παραλιακό και άσημο τότε χωριό, την Ερμιόνη.
Αν και το ερώτημα  του Καζαντζάκη  είναι φιλοσοφικό-υπαρξιακό, ωστόσο -σε όλη τη διάρκεια της εξαιρετικής ομιλίας του αγαπητού μας συμπατριώτη Γιώργου Φασιλή, μέσα από τις προφορικές αφηγήσεις μνήμης και εμπειριών ορισμένων απογόνων των προσφύγων, για το πώς διωγμένοι/ ξεριζωμένοι από τη
μικρασιατική γη, έζησαν την προσφυγιά-, ήταν αυτό που συνεχώς αναδυόταν.
Γιατί η μικρασιατική τραγωδία, που για πολλή ώρα μάς περιέγραφε ο ομιλητής μέσα από την ιστορική του έρευνα, περιέχει αναπάντητα ερωτηματικά ως προς το δράμα  της ζωής αθώων ανθρώπων, ανυπεράσπιστων και ακούσια μαρτύρων της ιστορίας, μακρινών απογόνων των αρχαίων Ελλήνων, αποίκων του α’ και β’ αποικισμού  (11ος-8ος/ - και 6ος αι. π. Χ.), στις παραλιακές ακτές  της Μικράς Ασίας (που ορίζεται από το Αιγαίο πέλαγος, την Προποντίδα, τον Εύξεινο Πόντο, τον Τίγρη και τον Ευφράτη και  στα νότια από τη Μεσόγειο θάλασσα).
Οι φωνές των αφηγητών μέσα από τα σχετικά video, το σπάνιο φωτογραφικό υλικό, ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάστηκε το όνειδος της βίας και της λεηλασίας στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια, οι γραπτές μαρτυρίες μικρών παιδιών για τον τρόπο που βίωσαν την άφιξή τους στην Ερμιόνη, η διαίρεση των οικογενειών, η διασπορά των ανδρών στα τάγματα εργασίας (αιχμαλωσίας και καταδίκης) και του άμαχου πληθυσμού  στην τύχη τους, οι αγνοούμενοι, η ποθητή συνάντηση μελών των οικογενειών μετά από μήνες  ή ο οριστικός χωρισμός λόγω βίαιων θανάτων και τέλος η δύναμη των επιζώντων για επιβίωση και προκοπή, συνέθεσαν με τον άριστο τρόπο που επέλεξε ο Γ. Φασιλής, τα πορτρέτα των αφανών αυτών ηρώων. Ταυτόχρονα, έδωσαν το μέγεθος του βαθύτατου τραύματος που ακολουθεί τους παθόντες και τις οικογένειές τους και σημαδεύει τη συλλογική ιστορική μνήμη του ελληνικού λαού.

Ευτυχώς που η νέα αντίληψη, σχετικά με την ιστορική έρευνα, στρέφεται με ενδιαφέρον στις μαρτυρίες των απλών ανθρώπων και στην αναψηλάφηση του «τραύματος», γιατί έτσι είναι δυνατό να ειπωθούν αλήθειες και από τις δύο πλευρές και από τις δύο χώρες, έτσι θα εκτονωθεί η οδύνη και θα συζητηθούν προβλήματα κρυμμένα και συμπιεσμένα. Διαφορετικά, σε δεδομένο χρόνο, ίσως και ανυποψίαστο, θα γίνουν εκρηκτικό υλικό για επανάληψη των ίδιων πληγών-τραγωδιών. Το τραγούδι
«Η Σμύρνη, μάνα, καίγεται, καίγεται και το βιος μας» και άλλα,
εύστοχα επιλεγμένα, που ακούστηκαν, να μη μας γυρίζουν μόνο στο Παρελθόν αλλά να μας μαθαίνουν το Μέλλον.

Ο Ερμιονικός Σύνδεσμος, με την εκδήλωση αυτή, έδωσε την αφορμή στο κοινό να στρέψει την προσοχή του  και να θέσει  τον εαυτό του «επί τον τύπον των ήλων» (επάνω στις πληγές  του προβλήματος) σε ένα ζωτικό θέμα, ιστορικό, κοινωνικό και ταυτοτικό της Ερμιόνης: Πώς  δέχεται, ο καθένας με το δικό του τρόπο, πώς αποδέχεται και πώς ενσωματώνει στην κοινωνία τους νέους κατοίκους (τους ξένους), πόσο τους ακούει και πώς ωφελείται από αυτή την ένταξη; Ή και το αντίθετο: Πόσο εχθρική γίνεται η κοινωνία στον ξένο; Πώς να δεχτείς τον άλλο; Δεν είναι καθόλου εύκολο, αν δεν έχεις συμφιλιωθεί πρώτα με τον εαυτό σου, γράφει η Τζούλια Κρίστεβα στο βιβλίο της «Ξένοι μέσα στον εαυτό μας», (Εκδ. Scripta).

Σε καιρούς δύσκολους, κρίσης αξιών, πολιτισμού, σκληρών κανόνων οικονομίας και εκμετάλλευσης και άλλων δοκιμασιών που ζούμε και είναι άγνωστο για πόσα χρόνια ακόμη, ας αντισταθούμε στο παγκόσμιο melting pot  (ανάμειξη στο καζάνι) επιμένοντας στην ιστορική - δημογραφική - κοινωνική και γενικότερα πολιτισμική μας ταυτότητα και συνείδηση και ας αξιοποιήσουμε κάθε τι που μπορούμε να ανασύρουμε από την τοπική ιστορία και παράδοσή μας. Ας μιλήσουμε ανοιχτά και όχι κρυμμένοι, σαν στρουθοκάμηλοι, για θέματα επείγοντα που χρειάζονται διερεύνηση. Ενδεικτικά αναφέρω ως πρώτο:
Οι ανθρωπογεωγραφικές και ανθρωπολογικές μεταβολές στην περιοχή μας κάτω από την επίδραση των συνθηκών οικονομίας, παραγωγής και διάθεσης υλικών και άυλων αγαθών. Με άλλα λόγια: Με ποιους τρόπους συγκρατούμε την ανθρώπινη αλλοτρίωση, τους νόμους του ανταγωνισμού και της αλληλοεξόντωσης κάτω από το βάρος μιας κακής διαχείρισης της νεο-ανάπτυξης, πώς διαχειριζόμαστε την ξενότητα και πώς τα μετατρέπουμε σε δημιουργικότητα, πρόοδο και αλληλεγγύη.
Και ως δεύτερο, την ανάγκη σύστασης και οργάνωσης  από τους ίδιους τους πολίτες
Κέντρου προστασίας της πόλης, όπου  θα παρέχεται αλληλέγγυα η ορθολογική χρήση των κοινών αγαθών στις απλές καθημερινές μας συνήθειες :
ξόδεμα νερού, ενέργειας,  ενθάρρυνση πρωτοβουλιών,
προστασία και ενίσχυση των τοπικών παραγόμενων προϊόντων και αγαθών,
σεβασμός στην παράδοση και την αισθητική του τόπου ως κοινού χώρου,
φρένο στην περιφρόνηση για τη ρύπανση των δημόσιων χώρων, πολιτιστική παρέμβαση στα κακόγουστα τουριστικά «μανιτάρια» κατά μήκος των δύο λιμανιών και στα ιστορικά μνημεία της,
αποτροπή της αλλοίωσης του οικιστικού και του φυσικού περιβάλλοντος
και  όλα αυτά με στόχο το υψηλότερο επίπεδο πολιτισμού
στους δρόμους και τα πεζοδρόμια,
τους χώρους στάθμευσης, τις γειτονιές, τις πλατείες, τα σχολεία,
τις παραλίες, τα πευκοδάση της πόλης, τους αρχαιολογικούς χώρους,
τους τόπους κοινωνικών συναθροίσεων και δραστηριοτήτων,
βασικούς για την ανάπτυξη των ανθρώπινων σχέσεων.
μακριά, όμως, από γραφειοκρατικές και κομματικές εμπλοκές…
Γιατί η πόλη ανήκει σε όλους…

Σε αναμονή και της απάντησης στο  αρχικό φιλοσοφικό ερώτημα, είναι προτιμότερο να παραμείνει αυτό ανοιχτό για τον καθένα.
Μένοντας, ωστόσο, στο νόημα  του Καζαντζάκη, θα  θυμίσω  πρώτα τον επίλογο της εκδήλωσης. Το χορευτικό συγκρότημα χόρεψε, ενώ ακούγονταν κάποια τραγούδια.  Σημειώνω τους στίχους που ακούστηκαν από ένα τραγούδι του (κρίμα που δεν ακούστηκε η φωνή της Δόμνας Σαμίου), που το άκουγα κι εγώ από μικρή, στα αποκριάτικα γλέντια στην Ερμιόνη : Χορέψετε χορέψετε, παπούτσια μη λυπάστε. Τούτη η γης που την πατούμε όλοι μέσα θε να μπούμε…
και ως τελευταίο, το λόγο του Ίωνα φιλόσοφου Αναξαγόρα, (500 - 428 π.Χ.):
«Κανένα ον δεν είναι απλό ή τελείως ξεχωριστό από το άλλο. Αντιθέτως η φύση τους είναι σύνθετη, ενώ στοιχεία του ενός περιέχονται στο άλλο. Σε αυτά έρχεται να βάλει τάξη ο Νους».


Αξίζουν συγχαρητήρια στα μέλη του Συμβουλίου του Ερμιονικού Συνδέσμου, τον ομιλητή  Γ. Φασιλή, σε όσους υποστήριξαν μέχρι τέλους την προσπάθειά τους και σε όλους εκείνους που παρακολούθησαν τη γιορτή μνήμης της Μικρασιατικής τραγωδίας. Όλοι έδειξαν ότι αντέχουν και σε πιο ειδικά θέματα… για μυημένους, γιατί η αλήθεια είναι ότι συνυφαίνονται οι προσωπικές ανάγκες μας με τα ανθρώπινα, τα τοπικά και τα εθνικά - ιστορικά  βιώματα.

Μπορεί μέσα στην οικονομική κρίση να μας κλείνουν το στόμα «οι μεγάλοι» εξευτελιστικά, γιατί τους κυβερνάει το μοναδικό μέτρο, το χρήμα, απειλώντας μας με χρεωκοπία,  έξοδο από το ευρώ και άλλα γνωστά αλλά δεν θα πάθουμε πολιτισμική και ιστορική αμνησία!
Την ιστορία μας και τον πολιτισμό μας  δεν μπορούν να μας τα πάρουν!