Αριστερά:
Αρχαίο ρόδι. Το 1988 είχε πιστοποιηθεί από τους αρχαιολόγους η
γνησιότητα ενός ροδιού από ελεφαντόδοντο στο μέγεθος ενός αντίχειρα, το
οποίο οι ειδικοί το συνδέουν με την Αγία Γραφή και ιδίως την Πεντάτευχο.
Δεξιά: Ένα φυσικό ρόδι.
ΕΝΑ
μνημόσυνο στη μνήμη ενός πολύ οικείου προσώπου, όπου τα ρόδια είχαν την
πρωτεύουσα θέση στα λεγόμενα «κόλλυβα», έδωσαν την αφορμή στον γράφοντα
να ασχοληθεί με το θέμα αυτό, όπου το ρόδι έχει τη δική του συμβολική
αξία και στον Ελληνισμό και στον Χριστιανισμό.
Ο θεσμός αυτός δεν είναι καινούριος, αλλά κρατά απ' τα αρχαία ακόμα χρόνια. Οι πρόγονοί μας τελούσαν θυσίες κι έκαναν προσφορές στους θεούς, ζητώντας απ' αυτούς να συγχωρήσουν τ' αμαρτήματα των προσφιλών πεθαμένων τους. Συνέχεια, λοιπόν, της αρχαίας ελληνικής παράδοσης είναι και τα σημερινά μνημόσυνα της ορθόδοξης Εκκλησίας, όπου τα ρόδια κυριαρχούν στα πιάτα ή στα ειδικά σκευάσματα, που προσφέρουν οι οικείοι σε όλα τα συγγενικά ή φιλικά πρόσωπα.
Περισπούδαστο άρθρο!
Ο θεσμός αυτός δεν είναι καινούριος, αλλά κρατά απ' τα αρχαία ακόμα χρόνια. Οι πρόγονοί μας τελούσαν θυσίες κι έκαναν προσφορές στους θεούς, ζητώντας απ' αυτούς να συγχωρήσουν τ' αμαρτήματα των προσφιλών πεθαμένων τους. Συνέχεια, λοιπόν, της αρχαίας ελληνικής παράδοσης είναι και τα σημερινά μνημόσυνα της ορθόδοξης Εκκλησίας, όπου τα ρόδια κυριαρχούν στα πιάτα ή στα ειδικά σκευάσματα, που προσφέρουν οι οικείοι σε όλα τα συγγενικά ή φιλικά πρόσωπα.
Περισπούδαστο άρθρο!
Σ’
αυτήν την προσπάθεια, λοιπόν, ήρθε να προστεθεί ένα περισπούδαστο και
λίαν ενημερωτικό άρθρο, που έτυχε να διαβάσουμε μέσα στο περιοδικό
«Αρχαιολογία» (15/10/2009) από τον πανεπιστημιακό δάσκαλο κ. Κώστα
Καλογερόπουλο, τον γνωστό και καταξιωμένο Έλληνα αρχαιολόγο.
Το άρθρο αρχίζει με τον συμβολισμό του ροδιού ανά τους αιώνες, συνεχίζει διανύοντας την περίοδο από την Μέση Εποχή του Χαλκού έως την Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου (2η χιλιετία και αρχές 1ης χιλιετίας π.Χ.), προχωρεί στην περίοδο από την Ύστερη Γεωμετρική έως το τέλος της ρωμαϊκής περιόδου (τέλη 8ου αι. π.Χ. έως 3ος αι. μ.Χ.), όπου αναλύει τα θέματα α) Η χρήση της εικόνας του ροδιού στα ταφικά συμφραζόμενα β) Η χρήση της εικόνας του ροδιού σε
συνάφειες λατρείας θεοτήτων γ) Η χρήση της εικόνας
του ροδιού ως επάθλου νικητών, και καταλήγει με δύο κεφάλαια, που
είμαστε βέβαιοι ότι θα εντυπωσιάσουν τους φίλους αναγνώστες. Τα κεφάλαια
αυτά είναι τα εξής: α) Από την παλαιοχριστιανική έως την
υστεροβυζαντινή περίοδο (4ος αι. μ.Χ.-15ος αι. μ.Χ.) και β) Από τη
μεταβυζαντινή περίοδο έως σήμερα (16ος αι. μ. Χ. έως σήμερα). Αξίζει
τον κόπο να τα διαβάσουμε:Το άρθρο αρχίζει με τον συμβολισμό του ροδιού ανά τους αιώνες, συνεχίζει διανύοντας την περίοδο από την Μέση Εποχή του Χαλκού έως την Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου (2η χιλιετία και αρχές 1ης χιλιετίας π.Χ.), προχωρεί στην περίοδο από την Ύστερη Γεωμετρική έως το τέλος της ρωμαϊκής περιόδου (τέλη 8ου αι. π.Χ. έως 3ος αι. μ.Χ.), όπου αναλύει τα θέματα α) Η χρήση της εικόνας του ροδιού στα ταφικά συμφραζόμενα β) Η χρήση της εικόνας του ροδιού σε
Μυκήνες, ταφικός κύκλος Α, τάφος ΙΙΙ, περιδέραιο με χρυσές χάνδρες σε σχήμα ροδιού, 16ος αιώνας π.Χ. (Karo 1930/33, πίν. ΧΧΙΙ).
Από την παλαιοχριστιανική έως την υστεροβυζαντινή περίοδο (4ος αι. μ.Χ.-15ος αι. μ.Χ.)
Αν
στη συνέχεια εγκαταλείψουμε την αρχαία ελληνική πολιτισμική σφαίρα και
εισέλθουμε στον χριστιανικό πολιτισμό, η συμβολική σημασία του ροδιού
πρέπει να θεωρηθεί επίσης βέβαιο γεγονός. Η σημασία του ροδιού φαίνεται
ήδη στην Παλαιά Διαθήκη, όταν ο Θεός δίνει στον Μωυσή την εντολή να
φτιάξει μικρά ομοιώματα ροδιών στο κάτω άκρο του υποδύτη της ιερατικής
στολής του Ααρών με μικρούς χρυσούς κώδωνες ανάμεσά τους (Έξοδος 28,
33-34, 39). Αν και το βαθύτερο πνευματικό νόημα αυτών των ομοιωμάτων
ροδιών έχει αμφισβητηθεί (Engemann 1983, στ. 707, 709), από την ανάγνωση
και άλλων σημείων της Παλαιάς Διαθήκης προκύπτει ότι το ρόδι και η
ροδιά αποτελούσαν σύμβολα της ευλογίας για μια εύφορη γη (Engemann 1983,
στ. 706).
Πέρα από τη βιβλική παράδοση, η συλλογή των σχετικών χωρίων από τον Engemann δείχνει ότι και τα σχόλια των Πατέρων, κυρίως του 4ου και του 5ου αιώνα μ.Χ., μας δίνουν πολύτιμες πληροφορίες για την αποκρυπτογράφηση του συμβολισμού και της αλληγορίας του ροδιού κατά τα πρώιμα χριστιανικά χρόνια (Engemann 1983, στ. 709-711). Τα σημαντικότερα σημεία τα οποία καθορίζουν μια αντιστοιχία ανάμεσα στο ρόδι και στο χριστιανικό δόγμα βασίζονται στις δύο ήδη γνωστές ιδιότητες του ροδιού (κόκκινο χρώμα, πλήθος σπόρων) καθώς και σε μια νέα τρίτη ιδιότητα: στο μη ορατό, πλούσιο εσωτερικό του καρπού του. Τα σημεία αυτά μπορούν να συνοψισθούν ως εξής: Πρώτον, το κόκκινο χρώμα του ροδιού παραπέμπει στην αιδημοσύνη και το κάλλος της Εκκλησίας και κυρίως στο αίμα και τα πάθη του Χριστού. Το πλήθος των σπόρων του ροδιού που συγκρατείται μέσα σε ένα φλοιό συμβολίζει την εικόνα της Εκκλησίας και κατ’ επέκταση την ενότητα της πίστης. Τέλος, το αόρατο εύγεστο εσωτερικό συμβολίζει τον κρυμμένο θησαυρό της ελπίδας μελλοντικών χαρών και μπορούσε επίσης να νοηθεί ως εικόνα της μη ορατότητας του Θεού.
Πέρα από τη βιβλική παράδοση, η συλλογή των σχετικών χωρίων από τον Engemann δείχνει ότι και τα σχόλια των Πατέρων, κυρίως του 4ου και του 5ου αιώνα μ.Χ., μας δίνουν πολύτιμες πληροφορίες για την αποκρυπτογράφηση του συμβολισμού και της αλληγορίας του ροδιού κατά τα πρώιμα χριστιανικά χρόνια (Engemann 1983, στ. 709-711). Τα σημαντικότερα σημεία τα οποία καθορίζουν μια αντιστοιχία ανάμεσα στο ρόδι και στο χριστιανικό δόγμα βασίζονται στις δύο ήδη γνωστές ιδιότητες του ροδιού (κόκκινο χρώμα, πλήθος σπόρων) καθώς και σε μια νέα τρίτη ιδιότητα: στο μη ορατό, πλούσιο εσωτερικό του καρπού του. Τα σημεία αυτά μπορούν να συνοψισθούν ως εξής: Πρώτον, το κόκκινο χρώμα του ροδιού παραπέμπει στην αιδημοσύνη και το κάλλος της Εκκλησίας και κυρίως στο αίμα και τα πάθη του Χριστού. Το πλήθος των σπόρων του ροδιού που συγκρατείται μέσα σε ένα φλοιό συμβολίζει την εικόνα της Εκκλησίας και κατ’ επέκταση την ενότητα της πίστης. Τέλος, το αόρατο εύγεστο εσωτερικό συμβολίζει τον κρυμμένο θησαυρό της ελπίδας μελλοντικών χαρών και μπορούσε επίσης να νοηθεί ως εικόνα της μη ορατότητας του Θεού.
Τα
παραπάνω σημεία, τα οποία προκύπτουν από τις αναφορές των Πατέρων,
έχουν ιδιαίτερη σπουδαιότητα, διότι μας δείχνουν ότι ήδη από τους
πρώιμους χριστιανικούς αιώνες η Εκκλησία ενσωμάτωσε τη μέχρι τότε
συμβολική σημασία του ροδιού σε ένα νέο, χριστιανικό περιεχόμενο.
Περνώντας στο χώρο της τέχνης της πρώιμης χριστιανικής περιόδου βρίσκουμε ότι η ιδέα του ροδιού είναι μεν διαδεδομένη (Muthmann 1982, σ. 113-124), οι υπάρχουσες όμως παραστάσεις ροδιού δεν μπορούν να διακριθούν με βεβαιότητα σε χριστιανικές και μη χριστιανικές (Engemann 1983, στ. 712). Ορισμένα παραδείγματα ροδιών σε παλιοχριστιανικά ψηφιδωτά, τα οποία φαίνεται να είναι χριστιανικά, έχουν, πάντως, ένα συμβολικό περιεχόμενο, ακόμα και αν δεν είναι πάντα βέβαιο αν συμβολίζουν βαθύτερες πνευματικές έννοιες σύμφωνες με τη χριστιανική αντίληψη, όπως για παράδειγμα την αθανασία (Byrne 1993, σ. 168, σημ. 52) ή συμβολίζουν απλώς την καλή τύχη (Brandenburg 1969, σ. 92, σημ. 52• Engemann 1983, στ. 714 εικ. 2).
Αν υποθέσουμε, λοιπόν, ότι ο πρώιμος χριστιανισμός είχε καλλιεργήσει το έδαφος για τη σύνδεση του ροδιού με τις αρχές της χριστιανικής πίστης τότε το ερώτημα που ακολουθεί είναι τι συμβαίνει με την απόδοση συμβολικής αξίας στο ρόδι κατά την μέση και ύστερη βυζαντινή περίοδο.
Στη μέση βυζαντινή περίοδο πάρχουν πολλά σωζόμενα έργα τέχνης που απαντούν σε αυτό το ερώτημα (Muthmann 1982, σ. 124-128• Engemann 1983, στ. 715-718). Δύο παραδείγματα, τα οποία έχουν βρεθεί και τα δύο στην Αθήνα, μας φαίνονται ιδιαίτερα αντιπροσωπευτικά και σημαντικά:
Συμβολικό νόημα πρέπει, καταρχήν, να έχουν τα ρόδια σε ένα θωράκιο τέμπλου του 7ου αιώνα μ.Χ. από την περιοχή του Ερεχθείου στην Ακρόπολη (εικ. 4). Σηματοδοτώντας την περιοχή που χωρίζει το ιερό θυσιαστήριο από το ναό, το τέμπλο συμβολίζει γενικά το πέρασμα από την επίγεια στην ουράνια σφαίρα. Συνεπώς η παρουσία των ροδιών ακριβώς στο σημείο αυτό δεν μπορεί να είναι απλώς διακοσμητική όπως υποστηρίχθηκε (Engemann 1983, στ. 714).
Πιο καταφανής είναι η συμβολική αξία του ροδιού στη δεύτερη περίπτωση. Εδώ το θέμα του ροδιού εμφανίζεται με τη μορφή του δέντρου της ζωής να περιβάλλεται από φτερωτούς γρύπες στην εξωτερική πλευρά των τοίχων της Παναγίας Γοργοεπηκόου, δίπλα στη σημερινή Μητρόπολη (Χατζηδάκης χ.χ., εικ. 48-49). Σύμφωνα με την επικρατούσα άποψη της έρευνας, ναός, ο οποίος είναι επίσης γνωστός ως «μικρή Μητρόπολη» ή «Άγιος Ελευθέριος», κτίστηκε στα τέλη του 12ου αιώνα μ. Χ. και έχει συσχετιστεί με τον μητροπολίτη Αθηνών Μιχαήλ Χωνιάτη (Γκιολές 1987, σ. 145-146). Αξίζει να σημειωθεί ότι την ίδια περίπου περίοδο στον χριστιανικό συμβολισμό της Δυτικής Εκκλησίας, όπως για παράδειγμα προκύπτει από αναφορές που αποδίδονται στον Αλανό της Λίλλης (12ος αι. μ.Χ.), το ρόδι παρομοιάζεται με την ομορφιά και το πλήθος των αρετών της Θεομήτορος Μαρίας (Behling 1967, σ. 151-152· Dutilh 1970, στ. 198).
Οι εγκυκλοπαίδειες της εποχής (όπως για παράδειγμα τα Γεωπονικά), τέλος, δεν παρέχουν πληροφορίες χρήσιμες για την αποκρυπτογράφηση του συμβολισμού του ροδιού κατά τη βυζαντινή περίοδο. Αξίζει πάντως να σημειωθεί ότι τα ρόδια περιγράφονται ως δώρα των νεονύμφων, («ροιαί νυμφικαί») στη συλλογή του παροιμιογράφου Αποστόλιου Αρσένιου (Corpus Paroemiographorum Grecorum II, 770), υποδηλώνοντας αφενός ότι το έθιμο στο Βυζάντιο υπήρχε πριν τον 15ο αιώνα μ.Χ. και αφετέρου ότι η συμβολική αξία του ροδιού παίρνει ένα καθαρά γονιμικό περιεχόμενο όταν μεταφερόμαστε από την εκκλησιαστική στη λαϊκή σφαίρα.
Περνώντας στο χώρο της τέχνης της πρώιμης χριστιανικής περιόδου βρίσκουμε ότι η ιδέα του ροδιού είναι μεν διαδεδομένη (Muthmann 1982, σ. 113-124), οι υπάρχουσες όμως παραστάσεις ροδιού δεν μπορούν να διακριθούν με βεβαιότητα σε χριστιανικές και μη χριστιανικές (Engemann 1983, στ. 712). Ορισμένα παραδείγματα ροδιών σε παλιοχριστιανικά ψηφιδωτά, τα οποία φαίνεται να είναι χριστιανικά, έχουν, πάντως, ένα συμβολικό περιεχόμενο, ακόμα και αν δεν είναι πάντα βέβαιο αν συμβολίζουν βαθύτερες πνευματικές έννοιες σύμφωνες με τη χριστιανική αντίληψη, όπως για παράδειγμα την αθανασία (Byrne 1993, σ. 168, σημ. 52) ή συμβολίζουν απλώς την καλή τύχη (Brandenburg 1969, σ. 92, σημ. 52• Engemann 1983, στ. 714 εικ. 2).
Αν υποθέσουμε, λοιπόν, ότι ο πρώιμος χριστιανισμός είχε καλλιεργήσει το έδαφος για τη σύνδεση του ροδιού με τις αρχές της χριστιανικής πίστης τότε το ερώτημα που ακολουθεί είναι τι συμβαίνει με την απόδοση συμβολικής αξίας στο ρόδι κατά την μέση και ύστερη βυζαντινή περίοδο.
Στη μέση βυζαντινή περίοδο πάρχουν πολλά σωζόμενα έργα τέχνης που απαντούν σε αυτό το ερώτημα (Muthmann 1982, σ. 124-128• Engemann 1983, στ. 715-718). Δύο παραδείγματα, τα οποία έχουν βρεθεί και τα δύο στην Αθήνα, μας φαίνονται ιδιαίτερα αντιπροσωπευτικά και σημαντικά:
Συμβολικό νόημα πρέπει, καταρχήν, να έχουν τα ρόδια σε ένα θωράκιο τέμπλου του 7ου αιώνα μ.Χ. από την περιοχή του Ερεχθείου στην Ακρόπολη (εικ. 4). Σηματοδοτώντας την περιοχή που χωρίζει το ιερό θυσιαστήριο από το ναό, το τέμπλο συμβολίζει γενικά το πέρασμα από την επίγεια στην ουράνια σφαίρα. Συνεπώς η παρουσία των ροδιών ακριβώς στο σημείο αυτό δεν μπορεί να είναι απλώς διακοσμητική όπως υποστηρίχθηκε (Engemann 1983, στ. 714).
Πιο καταφανής είναι η συμβολική αξία του ροδιού στη δεύτερη περίπτωση. Εδώ το θέμα του ροδιού εμφανίζεται με τη μορφή του δέντρου της ζωής να περιβάλλεται από φτερωτούς γρύπες στην εξωτερική πλευρά των τοίχων της Παναγίας Γοργοεπηκόου, δίπλα στη σημερινή Μητρόπολη (Χατζηδάκης χ.χ., εικ. 48-49). Σύμφωνα με την επικρατούσα άποψη της έρευνας, ναός, ο οποίος είναι επίσης γνωστός ως «μικρή Μητρόπολη» ή «Άγιος Ελευθέριος», κτίστηκε στα τέλη του 12ου αιώνα μ. Χ. και έχει συσχετιστεί με τον μητροπολίτη Αθηνών Μιχαήλ Χωνιάτη (Γκιολές 1987, σ. 145-146). Αξίζει να σημειωθεί ότι την ίδια περίπου περίοδο στον χριστιανικό συμβολισμό της Δυτικής Εκκλησίας, όπως για παράδειγμα προκύπτει από αναφορές που αποδίδονται στον Αλανό της Λίλλης (12ος αι. μ.Χ.), το ρόδι παρομοιάζεται με την ομορφιά και το πλήθος των αρετών της Θεομήτορος Μαρίας (Behling 1967, σ. 151-152· Dutilh 1970, στ. 198).
Οι εγκυκλοπαίδειες της εποχής (όπως για παράδειγμα τα Γεωπονικά), τέλος, δεν παρέχουν πληροφορίες χρήσιμες για την αποκρυπτογράφηση του συμβολισμού του ροδιού κατά τη βυζαντινή περίοδο. Αξίζει πάντως να σημειωθεί ότι τα ρόδια περιγράφονται ως δώρα των νεονύμφων, («ροιαί νυμφικαί») στη συλλογή του παροιμιογράφου Αποστόλιου Αρσένιου (Corpus Paroemiographorum Grecorum II, 770), υποδηλώνοντας αφενός ότι το έθιμο στο Βυζάντιο υπήρχε πριν τον 15ο αιώνα μ.Χ. και αφετέρου ότι η συμβολική αξία του ροδιού παίρνει ένα καθαρά γονιμικό περιεχόμενο όταν μεταφερόμαστε από την εκκλησιαστική στη λαϊκή σφαίρα.
Χριστουγεννιάτικες
μπάλες σε σχήμα ροδιού, με τα οποία στολίζουμε το χριστουγεννιάτικο
δένδρο!.. Σίγουρα έχουν κι αυτά τη συμβολική τους αξία αφού μιλάνε με
τον δικό τους τρόπο για τη διαχρονική συνέχεια Ελληνισμού
–Χριστιανισμού, όπως γράφουμε και μέσα στο βιβλίο μας: «Ιησούς Χριστός:
Ελληνισμός-Χριστιανισμός».
Από τη μεταβυζαντινή περίοδο έως σήμερα (16ος αι. μ. Χ. έως σήμερα)
Πολλοί
από τους κεντρικούς συμβολισμούς του ροδιού που ίσχυσαν στις
προηγούμενες περιόδους θα επιβιώσουν και τους επόμενους αιώνες, μέχρι
τις μέρες μας. Στη σύγχρονη Ελλάδα και Κύπρο το ρόδι κατέχει μία
ξεχωριστή συμβολική σημασία και αποτελεί ένα βασικό συστατικό στις
διαβατήριες τελετές του γάμου και του θανάτου καθώς και στις εθιμικές
τελετουργίες που λαμβάνουν χώρα την Πρωτοχρονιά και την πρώτη μέρα της
σποράς το φθινόπωρο (Byrne 1993, σ. 165).
Το σπάσιμο του ροδιού από τους νεόνυμφους στην είσοδο και στα κατώφλια των σπιτιών, το οποίο τεκμηριώνεται σε πλήθος σύγχρονων θέσεων (Πολίτης 1931, σ. 295, σημ. 1• Κυριακίδης 1938-1948, σ. 513), έχει ως στόχο την ευγονία. Το ρόδι παίζει έναν εξαιρετικό ρόλο σε πολλά άλλα τελετουργικά που προηγούνται του γάμου, όπως για παράδειγμα στο στολισμό της «νυμφικής παστάδας», στη «σημαία», που υψώνεται στο ψηλότερο σημείο του σπιτιού των νεόνυμφων μέχρι το βράδυ, ενώ συνιστά επίσης το σημαντικότερο δώρο των προσκεκλημένων στους νεόνυμφους (Βλαστός 1893, σ. 92-93· Vérilhac / Vial 1998, σ. 343, σημ. 254).
Το ρόδι είναι επίσης βασικό συστατικό στα κόλλυβα (Byrne 1993, σ. 165, σημ. 1, σ. 166), τα οποία μοιράζονται στα μνημόσυνα, ενώ μαρτυρείται επίσης και η παρουσία ολόκληρων ροδιών στους τάφους (Muthmann 1982, σ. 80, σημ. 284). Η σύνδεση του ροδιού με το θάνατο στη σύγχρονη Ελλάδα σχετίζεται με τη μετά θάνατον αναγέννηση του ατόμου και, γενικότερα, με την ιδέα της ανανέωσης της ζωής.
Σήμερα, σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας, λαμβάνει επίσης χώρα τελετουργικό με ρόδια, που αναμειγνύονται μαζί με το σπόρο ο οποίος θα σπαρθεί την πρώτη μέρα της σποράς. Σε άλλα μέρη αναμειγνύεται με εργαλεία που καλλιεργούν τη γη, όπως για παράδειγμα το αλέτρι στην Επίδαυρο (Byrne 1993, σ. 165, σημ. 4). Εδώ επιδιώκεται το πάντρεμα της γονιμότητας και της αφθονίας του ροδιού με τη δύναμη και τη σφριγηλότητα του σιδερένιου αλετριού. Τέλος, το σπάσιμο του ροδιού κατά την Πρωτοχρονιά αποτελεί ευχή για ευτυχία, υγεία και αφθονία αγαθών (Byrne 1993, σ. 166).
Τα έθιμα αυτά βρίσκονται σε αρμονία με τον αρχαιοελληνικό τρόπο σκέψης - κυρίως με τη λατρεία της Δήμητρας – καθώς και με τη χριστιανική σκέψη (Byrne 1993, σ. 167-168). Ο καθορισμός του βαθμού κατά τον οποίο τα έθιμα αυτά αποτελούν επιβιώσεις, επαναδιατυπώσεις ή μεταλλάξεις παλαιότερων περιόδων και συστημάτων σκέψης θα πρέπει να αποτελέσει έναν από τους βασικούς σκοπούς της μελλοντικής έρευνας σχετικά με το ρόδι. *
---------
* Δρ Κώστας ΚαλογερόπουλοςΤο σπάσιμο του ροδιού από τους νεόνυμφους στην είσοδο και στα κατώφλια των σπιτιών, το οποίο τεκμηριώνεται σε πλήθος σύγχρονων θέσεων (Πολίτης 1931, σ. 295, σημ. 1• Κυριακίδης 1938-1948, σ. 513), έχει ως στόχο την ευγονία. Το ρόδι παίζει έναν εξαιρετικό ρόλο σε πολλά άλλα τελετουργικά που προηγούνται του γάμου, όπως για παράδειγμα στο στολισμό της «νυμφικής παστάδας», στη «σημαία», που υψώνεται στο ψηλότερο σημείο του σπιτιού των νεόνυμφων μέχρι το βράδυ, ενώ συνιστά επίσης το σημαντικότερο δώρο των προσκεκλημένων στους νεόνυμφους (Βλαστός 1893, σ. 92-93· Vérilhac / Vial 1998, σ. 343, σημ. 254).
Το ρόδι είναι επίσης βασικό συστατικό στα κόλλυβα (Byrne 1993, σ. 165, σημ. 1, σ. 166), τα οποία μοιράζονται στα μνημόσυνα, ενώ μαρτυρείται επίσης και η παρουσία ολόκληρων ροδιών στους τάφους (Muthmann 1982, σ. 80, σημ. 284). Η σύνδεση του ροδιού με το θάνατο στη σύγχρονη Ελλάδα σχετίζεται με τη μετά θάνατον αναγέννηση του ατόμου και, γενικότερα, με την ιδέα της ανανέωσης της ζωής.
Σήμερα, σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας, λαμβάνει επίσης χώρα τελετουργικό με ρόδια, που αναμειγνύονται μαζί με το σπόρο ο οποίος θα σπαρθεί την πρώτη μέρα της σποράς. Σε άλλα μέρη αναμειγνύεται με εργαλεία που καλλιεργούν τη γη, όπως για παράδειγμα το αλέτρι στην Επίδαυρο (Byrne 1993, σ. 165, σημ. 4). Εδώ επιδιώκεται το πάντρεμα της γονιμότητας και της αφθονίας του ροδιού με τη δύναμη και τη σφριγηλότητα του σιδερένιου αλετριού. Τέλος, το σπάσιμο του ροδιού κατά την Πρωτοχρονιά αποτελεί ευχή για ευτυχία, υγεία και αφθονία αγαθών (Byrne 1993, σ. 166).
Τα έθιμα αυτά βρίσκονται σε αρμονία με τον αρχαιοελληνικό τρόπο σκέψης - κυρίως με τη λατρεία της Δήμητρας – καθώς και με τη χριστιανική σκέψη (Byrne 1993, σ. 167-168). Ο καθορισμός του βαθμού κατά τον οποίο τα έθιμα αυτά αποτελούν επιβιώσεις, επαναδιατυπώσεις ή μεταλλάξεις παλαιότερων περιόδων και συστημάτων σκέψης θα πρέπει να αποτελέσει έναν από τους βασικούς σκοπούς της μελλοντικής έρευνας σχετικά με το ρόδι. *
---------
kalokk@otenet.gr
Ο κ. Κώστας Καλογερόπουλος σπούδασε αρχαιολογία και ιστορία της τέχνης στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και προϊστορική αρχαιολογία, κλασική αρχαιολογία και αρχαία ιστορία στο Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης όπου έλαβε το διδακτορικό του. Σήμερα εργάζεται ως ερευνητής στην εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία.
sakketosaggelos
