Πέμπτη 27 Νοεμβρίου 2014

 Η απειλή της τεχνολογικής εξάρτησης

Στάθης Ν. Τσοτσορός,
Στάθης Ε. Λιδωρίκης
Τεχνολογική αλλαγή
και οικονομική ανάπτυξη

Εκδόσεις Παπαζήση, 2014,
τόμοι 4, σελ. 2.066,
τιμή 30+45+23+30 ευρώ

  • Το βιβλίο θα παρουσιαστεί την Πέμπτη 27 Νοεμβρίου, στις 7 μ.μ., στη Στοά του Βιβλίου.
Οι χώρες της περιφέρειας της Ευρώπης, υπό τις νέες δυσμενείς συνθήκες και το νέο περιβάλλον που διαμορφώνεται μετά την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008, καλούνται να επαναξιολογήσουν τους όρους και τις προϋποθέσεις της παρουσίας τους στο τεχνολογικό γίγνεσθαι ώστε να διασφαλίσουν τη συμμετοχή τους στην ταχύτατη διαδικασία του οικονομικού και κοινωνικού μετασχηματισμού. Διαφορετικά θα καταστούν τεχνολογικά εξαρτημένες, πράγμα που θα οδηγήσει στην οικονομική τους εξάρτηση, με την έννοια ότι η ανάπτυξή τους θα καθορίζεται από τον διεθνή καταμερισμό της εργασίας. Αυτή είναι μία από τις βασικές θέσεις που αναδεικνύεται μέσα από το τετράτομο έργο των καθηγητών Στάθη Τσοτσορού και Στάθη Λιδωρίκη που μόλις κυκλοφόρησε με τον γενικό τίτλο «Τεχνολογική αλλαγή και οικονομική ανάπτυξη».

Στον πρώτο τόμο  (471 σελίδων) που φέρει τον ειδικότερο τίτλο «Η μετάβαση στη Μεταβιομηχανική Εποχή και η αποτυχία μετασχηματισμού της ελληνικής οικονομίας (1974-2008)», παρουσιάζεται κατ' αρχάς η ιστορική εξέλιξη των θεωρητικών προσεγγίσεων της τεχνολογικής αλλαγής και του κοινωνικοοικονομικού μετασχηματισμού που άρχισε να  συντελείται από τον 18ο αιώνα. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται από τους συγγραφείς στην ανάλυση των εννοιών της τεχνολογίας και της τεχνολογικής αλλαγής, καθώς και στη θεωρητική διερεύνηση των σχέσεων μεταξύ τεχνολογικής αλλαγής και οικονομικής ανάπτυξης και αναδεικνύονται οι συνέπειες της τεχνολογικής αλλαγής στο περιβάλλον. Στη συνέχεια αναλύονται οι εξελίξεις του καπιταλισμού που επηρεάζονται από την τεχνολογική αλλαγή αλλά και την επηρεάζουν. Συγκεκριμένα αναλύεται η μετάβαση από τον ρυθμιζόμενο καπιταλισμό στον διεθνικό καπιταλισμό, που συνδέεται με την απορρύθμιση και την παγκοσμιοποίηση της οικονομίας. Η μετάβαση αυτή αποτέλεσε σημαντικό μοχλό της τεχνολογικής εξέλιξης. Αντικείμενο ιδιαίτερης διερεύνησης αυτού του τόμου είναι η παραγωγή τεχνολογικής γνώσης στη σύγχρονη εποχή, που συμβάλλει άμεσα στη βελτίωση της παραγωγικότητας του ανθρώπινου κεφαλαίου, ενώ παράλληλα αναδεικνύονται οι αδυναμίες τεχνολογικής αλλαγής και οι κίνδυνοι περιθωριοποίησης που αυτές συνεπάγονται. Η ανάλυση αυτή είναι και θεωρητική αλλά και αναφέρεται στην περίπτωση της ελληνικής οικονομίας.

Χημεία και αρχαίος κόσμος
Στον δεύτερο τόμο (775 σελίδων) που φέρει τον ειδικότερο τίτλο «Η ιστορία της Χημικής Τεχνολογίας από την Προϊστορική Περίοδο έως τον 19ο αιώνα» παρουσιάζονται οι χημικές τεχνικές στη διάρκεια της προϊστορικής περιόδου, οι χημικές τεχνικές, η τεχνογνωσία και οι φιλοσοφικές θεωρίες για τον υλικό κόσμο των αρχαίων Ελλήνων, η χημεία κατά τη διάρκεια της ρωμαϊκής περιόδου, η αλχημεία και οι χημικές τεχνικές στην Κίνα, στην Ινδία και στον αραβικό κόσμο, καθώς και η χημεία κατά την περίοδο του δυτικού Μεσαίωνα (9ος-14ος αιώνας), της Αναγέννησης (15ος-16ος αιώνας) και την κλασική εποχή (17ος-18ος αιώνας). Στη συνέχεια εξετάζονται συστηματικά οι πρόοδοι στη χημεία από τα τέλη του 18ου αιώνα και το πρώτο ήμισυ του 19ου αιώνα, ενώ ιδιαίτερη έκταση λαμβάνει η παρουσίαση των εξελίξεων της χημικής τεχνολογίας από το δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα έως την έναρξη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου (1914), περίοδος που είναι γνωστή ως «Βιομηχανική Επανάσταση».

Στον τρίτο τόμο  (383 σελίδων), που φέρει τον ειδικότερο τίτλο «Η διεθνής χημική βιομηχανία από το 1850 έως το 1945», εξετάζεται αρχικά η ανάπτυξη της χημικής βιομηχανίας κατά την περίοδο της «Βιομηχανικής Επανάστασης» και στη συνέχεια η ανάπτυξή της έως το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Στο πλαίσιο αυτό αναδεικνύονται οι επιπτώσεις των δύο Παγκοσμίων Πολέμων στην ανάπτυξη της χημικής τεχνολογίας και βιομηχανίας στην Ευρώπη, στις Ηνωμένες Πολιτείες και στην Ιαπωνία. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην ανάπτυξη καρτέλ και γιγαντιαίων επιχειρήσεων στη χημική βιομηχανία μεταξύ των δύο Παγκοσμίων Πολέμων υπό τον κυρίαρχο ρόλο των κρατικών παρεμβάσεων και των εθνικών πολιτικών.

Στον τέταρτο τόμο (517 σελίδων), που φέρει τον ειδικότερο τίτλο «Η διεθνής χημική βιομηχανία από το 1945 έως το 2008», εξετάζεται η μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο ανάπτυξη των χημικών προϊόντων και της χημικής βιομηχανίας, η οποία διακρίνεται σε δύο περιόδους, ήτοι στην περίοδο ως την πρώτη ενεργειακή κρίση (1945-1973) και την περίοδο μετά την πρώτη ενεργειακή κρίση (1973-2008). Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην ανάλυση της περιόδου από το 1990 και εξής, δηλαδή εκείνης της απορρύθμισης της λειτουργίας του χρηματοπιστωτικού πλαισίου.

Η τεχνολογική γνώση
Το έργο αναδεικνύει τη σημασία της τεχνολογικής γνώσης και των μηχανισμών συσσώρευσης και ανάπτυξης του ανθρώπινου κεφαλαίου ως βασικών παραγόντων στην κατανόηση και ερμηνεία των εξελίξεων της τεχνολογικής και βιομηχανικής ανάπτυξης των χωρών. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην περίπτωση της χημικής τεχνολογίας και βιομηχανίας. Η μελέτη επίσης αναδεικνύει τον ρόλο του θεσμικού πλαισίου και ιδιαίτερα της  διακυβέρνησης, του καθεστώτος ιδιοκτησίας, της εκπαίδευσης και της έρευνας, αλλά και του ιδιωτικού επιχειρηματικού τομέα στην τεχνολογική και βιομηχανική ανάπτυξη.

Δεν μπορούμε παρά να συμφωνήσουμε με τη θέση των συγγραφέων ότι η τεχνολογική ανάπτυξη δεν επιβάλλεται αλλά προωθείται με τη διαμόρφωση και εφαρμογή των κατάλληλων συστημάτων θεσμών, κινήτρων και ρυθμίσεων. Τα συστήματα αυτά προσδιορίζουν σε μεγάλο βαθμό την πορεία των οικονομιών στον τομέα της τεχνολογικής και βιομηχανικής ανάπτυξης. Οι αποκλίσεις μεταξύ των χωρών όσον αφορά τα συστήματα αυτά αλλά και το επίπεδο της κοινωνικής ανάπτυξης των κατ' ιδίαν χωρών καθόρισαν και καθορίζουν τις μεταξύ τους διαφοροποιήσεις όσον αφορά την πορεία της τεχνολογικής και βιομηχανικής τους ανάπτυξης και συνέβαλαν καθοριστικά στη διαμόρφωση και σταδιακή μεγέθυνση του «τεχνολογικού κενού» και της τεχνολογικής εξάρτησης των αναπτυσσόμενων οικονομιών.

Οπως σημειώνουν οι συγγραφείς, η περίπτωση της χημικής τεχνολογίας αναδεικνύεται από τη μελέτη τους ως το πλέον αξιόπιστο παράδειγμα επιβεβαίωσης των χαρακτηριστικών της τεχνολογίας, δηλαδή  του δυναμικού, αβέβαιου, συστημικού και δυναμικού της χαρακτήρα, ως βασικού στοιχείου της οικονομικής ανάπτυξης. Παράλληλα οι συγγραφείς αποδεικνύουν ότι στην περίπτωση της χημικής τεχνολογίας και βιομηχανίας επιβεβαιώνονται οι σύγχρονες θεωρίες στο πλαίσιο των οποίων η τεχνολογική πρόοδος αλληλεπιδρά και αλληλεξαρτάται  ποικιλόμορφα και πολυσύνθετα με το υφιστάμενο κοινωνικό μόρφωμα, δηλαδή τους τρόπους παραγωγής, τα συστήματα συσσώρευσης, το θεσμικό σύστημα, τις κοινωνικές σχέσεις και τους κοινωνικούς γνώμονες, έχοντας απομακρυνθεί από παραδοσιακές προσεγγίσεις μιας άκρατης ντετερμινιστικής και αιτιοκρατικής ερμηνείας της τεχνολογικής προόδου.

Το έργο είναι χρήσιμο όχι μόνο στους ερευνητές του  συγκεκριμένου επιστημονικού αντικειμένου αλλά και σε όσους δραστηριοποιούνται με οποιονδήποτε άλλον τρόπο στον τομέα της τεχνολογίας είτε ως φορείς της κρατικής πολιτικής είτε ως επιχειρηματίες ή σύμβουλοι επιχειρήσεων.  

Ο κ. Ιωάννης Βαβούρας είναι καθηγητής Οικονομικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
sarc.gr