Η ονομασία Βουλευτικό ή Βουλευτήριο της αίθουσας συνεδριάσεων των πληρεξουσίων της Γ΄ Εθνοσυνέλευσης στην Ερμιόνη

Εισήγηση  Ιωάννη Ησαΐα Φιλολόγου

Λαογραφικό Μουσείο Ερμιόνης

   

Ύστερα από έρευνα και μελέτη,  προτείνεται η ονομασία «Βουλευτικό» για το κτίσμα (οίκημα), που φιλοξενούσε προσωρινά τις συνεδριάσεις του Σώματος των πληρεξουσίων (παραστατών) της Γ’ Εθνοσυνέλευσης «κατ’ επανάληψιν»  στην Ερμιόνη το 1827, τη  φρουρά και άλλους βοηθητικούς παράγοντες.

    Στην αρχική του μορφή ήταν ένα ιδιωτικό οίκημα, παλιού  Ερμιονίτικου σπιτιού, με την επισήμανση ότι δεν είχε οικοδομηθεί για δημόσιο κτίριο συνδιασκέψεων ή μέγαρο Βουλής. Ήταν χώρος  προσωρινός για διαβουλεύσεις- συσκέψεις των  εμπερίστατων πληρεξουσίων και δεν είχε μόνιμο ή συστηματικό χαρακτήρα.

Μάλιστα αυτή την ονομασία «Βουλευτικό» είχε το  Σώμα των εκπροσώπων των επαρχιών, που δημιουργήθηκε στην Α’ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου το 1822 και αυτή η ονομασία χρησιμοποιούνταν και μετέπειτα. Το άλλο Σώμα ήταν το Εκτελεστικό ή Νομοτελεστικόν  (εκτελεστική εξουσία). Επιπλέον ενισχύεται η άποψη αυτή  με το γνωστό «Βουλευτικό» Ναυπλίου, τον περιστασιακό χώρο (αίθουσα) του κτιρίου, που χρησιμοποιήθηκε  από την Πανεπιστημιακή  Σχολή Καλών Τεχνών Ναυπλίου, τον Απρίλιο 2016, για το «Πρόγραμμα  παρουσίασης  του Συμποσίου Συγγραφέων  στην  Αργολίδα».  Τα πρώτα χρόνια της Επανάστασης  και συγκεκριμένα το 1823 το Ναύπλιο ορίστηκε

έδρα της Προσωρινής Διοικήσεως και έγινε η πρώτη εγκατάσταση αυτής το 1824. Έτσι, λοιπόν, το Βουλευτικό (σώμα) φιλοξενήθηκε αρχικά στο κτίριο τζαμιού ή τεκέ του Αγά Πασά και το Εκτελεστικό στο κονάκι του Αγά πασά. Το κτίσμα αυτό του «Βουλευτικού» στο Ναύπλιο είναι ένα μεγάλο τζαμί, που μετασκευάστηκε και έγινε για κάποιο χρονικό διάστημα  η πρώτη Βουλή των Ελλήνων, όταν το Ναύπλιο  έγινε πρωτεύουσα του νεοσύστατου Ελληνικού Κράτους. Από τη χρήση αυτή  το οικοδόμημα αυτό έλαβε το όνομα «ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΌ»,  και σήμερα είναι χώρος Πολιτισμού. Το ίδιο μπορεί να γίνει και για το ιστορικό οίκημα της Ερμιόνης.

    Ως εκ τούτου για την Ερμιόνη και το Ναύπλιο  ταιριάζει  περισσότερο  η ορολογία Βουλευτικό (σύμφωνα με την παρακάτω ερμηνευτική προσέγγιση) και όχι η ονομασία «Βουλευτήριο», που θυμίζει κτίριο  για μόνιμο  βουλευτήριο απαρχής, δηλ. μέγαρο ή δημόσιο κατάστημα ή πολυχώρο, που κτίστηκε προγραμματισμένα για Βουλευτήριο. Επιπλέον η ονομασία αυτή παραπέμπει συνειρμικά στο παλαιό και ιστορικό Βουλευτήριο, το ευρισκόμενο   στην Αρχαία Αγορά της Αθήνας (αν και υπήρχαν παρόμοια μέγαρα και σε άλλες αρχαίες ελληνικές πόλεις). Το κτίσμα αυτό των Αθηνών, όπως είναι γνωστό από τη μελέτη της Αρχαίας  Αγοράς, ήταν ένα τετράγωνο  οικοδόμημα του 5^ου αιώνα π.Χ., βρισκόταν πίσω από την Ιερή Στοά.  Στο Βουλευτήριο, το κτίριο δυτικά της Αγοράς επεξεργάζονταν (δεν  αποφάσιζαν) τους νόμους και τους εξέθεταν στην εκκλησία του δήμου σε άλλο ειδικό χώρο σύναξης, προκειμένου να ψηφιστούν και να εφαρμοστούν. Αργότερα αντικαταστάθηκε με το Νέο Βουλευτήριο, ένα ορθογώνιο πρόστυλο κτίριο, δυτικά του παλιού. Στα  νοτιοδυτικά, δίπλα στο Βουλευτήριο, υπήρχε η  Θόλος, ένα κτίριο, που ήταν έδρα των πρυτάνεων της Βουλής των Πεντακοσίων. Εκεί, στο βουλευτήριο διέμεναν και σιτίζονταν η πρυτανεύουσα φυλή, οι πενήντα βουλευτές κάθε φυλής, οι επονομαζόμενοι «πρυτάνεις, που ορίζονταν με κλήρο και αποτελούσαν ένα είδος κυβερνήσεως για κάποιο χρονικό διάστημα. Τη Βουλή των πεντακοσίων, ένα ιδιότυπο σώμα με νομοθετικό, συμβουλευτικό και διοικητικό χαρακτήρα, συγκαλούσε η πρυτανεύουσα φυλή, την οποία αποτελούσαν οι πενήντα βουλευτές της κάθε φυλής.

    Το Βουλευτήριο της αρχαίας Ολυμπίας είχε κτιστεί νότια του ναού του Δία και έξω από τον περίβολο της Άλτεως (άλσος, που στον περίβολό του βρίσκονταν θρησκευτικά οικοδομήματα και αναθήματα του ιερού).¹    Ήταν η μόνιμη έδρα της βουλής των Ηλείων και τα μέλη της είχαν την ευθύνη της διοργάνωσης των αγώνων και πιθανότατα των Ελλανοδικών και των κριτών των αγώνων .Εντός του κτίσματος φυλάσσονταν οι καταγραφές των αγωνιζομένων αθλητών, οι κληρώσεις και όλα όσα είχαν σχέση με τα αγωνίσματα . Ακόμη εκεί εκδικάζονταν οι ενστάσεις  και τα παραπτώματα των αθλητών με όλα τα συναφή.²  

    Στο  κάθισμα του όρθρου της Μεγάλης Τρίτης ,που ψάλλεται το εσπέρας της Μεγάλης Δευτέρας  διαβάζουμε: «Βουλευτήριον Σωτήρ παρανομίας κατά σου, Ιερείς και Γραμματείς φθόνω αθροίσαντες δεινώς, εις προδοσίαν εκίνησαν τον Ιούδα^.…» [ Σωτήρ  μου, επειδή οι Ιερείς και Γραμματείς των Εβραίων, από φθόνον προς Σε, συνεκάλεσαν Συμβούλιον (Βουλευτήριον) παράνομον εναντίον Σου, με τρόπον που προκαλεί τρόμον, έγιναν αφορμή ώστε ο Ιούδας να παρακινηθεί να Σε   προδώσει.]³

    Γενικόν Βουλευτήριον ονομάστηκε η πρώτη  νόμιμη Ελληνική εξουσία,  που συγκροτήθηκε από  εξεγερμένους  πατριώτες,  με διάταγμα του Αλεξ. Υψηλάντη στις 9 Απριλίου 1821 ⁴    

    Στον όρμο και στην παραλιακή ζώνη  της σκήτης της Αγίας Άννας  στη θέση Αυλάκι,  του Αγίου Όρους με τα δέκα ησυχαστήρια  και τα πολλά κελιά , είχε ιδρυθεί το «Μοναστήρι των Βουλευτηρίων», στον χώρο που σήμερα βρίσκεται  το κελί (μοναστηράκι) του Αγίου Ελευθερίου. Η Μονή αυτή καταστράφηκε από πειρατικές επιδρομές στο απώτερο παρελθόν. Η ονομασία αυτή παραπέμπει στα θεία βουλευτήρια , δηλ. στους  πιστούς και αφιερωμένους ανθρώπους  (μονάζοντες), σε αντίθεση με τα δόλια βουλευτήρια (για πρόσωπα), που σύμφωνα με το Λεξικό  των ΗΕΝRΥ LIDDELL  και  RΟΒΕRΤ SCOTT ήταν οι δόλιοι και άπιστοι άνθρωποι.

    Επιπλέον, την ονομασία «Βουλευτήριο», μπορούμε σπανιότατα να την  συναντήσουμε σε κείμενο κατά τα χρόνια της Επανάστασης. Μάλιστα, καταχρηστική (κατ’ εξαίρεση)  χρήση αυτής της ορολογίας ίσως μπορούσε  να γίνει από άτομα του παροικιακού Ελληνισμού με πανεπιστημιακές  γνώσεις, που γνώριζαν το ιστορικό βάρος της ονομασίας «βουλευτήριο» και αναπολούσαν το  αρχαιοελληνικό  παρελθόν. Βέβαια διαφαινόταν ότι στη σκέψη τους είχαν το σπουδαίο «Βουλευτήριο» της αρχαίας Αθήνας ή κάτι αντίστοιχο από άλλες αρχαιοελληνικές πόλεις, που είχαν  βουλευτήρια, με  βοηθητικούς  χώρους, στους οποίους σιτίζονταν και διανυκτέρευαν αξιωματούχοι και διάφοροι κρατικοί λειτουργοί. Εκτός των άλλων, οφείλουμε να τονίσουμε ότι υπήρχαν βουλευτήρια και στη Μίλητο, την Κνίδο, την Τροία , την Πριήνη, την Κύζικο, την Ηράκλεια και σε άλλες περιοχές. Μάλιστα στα βουλευτήρια αυτά λατρεύονταν  ταυτόχρονα στον ίδιο χώρο ορισμένες θεότητες του Ελληνικού πανθέου, ενώ στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκαν και ως ωδεία για θεατρικά και μουσικά δρώμενα, χωρίς να χάσουν το χαρακτήρα της  αρχαίας Βουλής. ⁵       

     Όλη  η προαναφερόμενη  επιχειρηματολογία για τις ονομασίες  Βουλευτικό  ή Βουλευτήριο, εάν  αναλυθεί φιλολογικά, σε συνδυασμό με τα στοιχεία των Λεξικών που παρατίθενται  στη συνέχεια,  συνηγορεί περισσότερο, κατά την άποψή μου, υπέρ της ονομασίας «Βουλευτικό» οίκημα, που παραπέμπει στο «σώμα» (σωματείο), που ασκεί εξουσία και αποφασίζει για τα τεκταινόμενα σε εποχές δύσκολες και έκρυθμες,  φιλοξενούμενο  προσωρινά σε κτίριο ή σε οποιοδήποτε χώρο, όπως είχε γίνει και στην Τροιζήνα. Ως εκ τούτου, ο «πρόχειρος» και ιδιωτικός κτιριακός  χώρος των ιστορικών συνδιασκέψεων και της προσωρινής  φιλοξενίας των πληρεξουσίων  στην Ερμιόνη, μπορεί  να ονομαστεί «Βουλευτικό», όπως ακριβώς έγινε στο Ναύπλιο με το τζαμί, που ονομάζεται μέχρι σήμερα «Βουλευτικό», ενώ το «Βουλευτήριο» είναι μια ονομασία που παραπέμπει ιστορικά σε μόνιμο και όχι προσωρινό δημόσιο κατάστημα, με ταυτότητα πολυχώρου  ή σε  μέγαρο κατά την περίοδο της  αρχαιότητας  με βοηθητικούς  χώρους ή σε κάτι  άλλο με διαφορετική ερμηνεία.  Εκτός των άλλων, είναι «μεμαρτυρημένη» η ιστορική ύπαρξη των  δύο μοναδικών διασωθέντων ή ανακατασκευασθέντων αιθουσών στην Αργολίδα, που  χρησιμοποιήθηκαν προσωρινά  για βουλευτικές συνδιασκέψεις  σε «χαλεπούς καιρούς», ενώ σήμερα είναι χώροι πολιτισμού .  Η μία βρίσκεται στην Ερμιόνη  με την  άλλοτε επιμήκη αίθουσα  της Γ’ Εθνοσυνέλευσης  (πρ. κληρονόμων Κ. Οικονόμου) και η άλλη στο Ναύπλιο με το παλιό  τζαμί,  που χρησιμοποιήθηκε ως αίθουσα συνεδριάσεων του Βουλευτικού και στη συνέχεια  ως η πρώτη Βουλή των Ελλήνων. ⁷  Επιπροσθέτως, για πρώτη φορά στην Τροιζήνα με την ψήφιση του «Πολιτικού Συντάγματος της Ελλάδος»  χρησιμοποιήθηκε για το νομοθετικό σώμα η λέξη «βουλή», αντικαθιστώντας την ονομασία «βουλευτικό». Στο Ναύπλιο, όμως, την πρώτη πρωτεύουσα , διατήρησαν στο προαναφερόμενο κτίριο την παλιά ιστορική ονομασία «Βουλευτικό» και όχι «Βουλή» ή «βουλευτήριον», παρότι εκεί, στον ίδιο χώρο συγκροτήθηκε η πρώτη βουλή των Ελλήνων.

    Εκτός των άλλων, η ετυμολογική προσέγγιση ενισχύει περισσότερο την ονομασία «Βουλευτικό», μια λέξη που προέρχεται από το ουδέτερο του αρχαίου επιθέτου «βουλευτικός» (καθετί που σχετίζεται με τον βουλευτή) <βουλευτής<βουλεύομαι. Έτσι λοιπόν, από το  ουδέτερο  λέμε, βουλευτικό αξίωμα, βουλευτική ασυλία και βουλευτικό  οίκημα  [δηλ. ο χώρος , το κτίσμα που συσκέπτονται  ( βουλεύονται) οι σύνεδροι- βουλευτές]. Έτσι , λοιπόν , ουσιαστικοποιήθηκε η ονομασία  του επιθέτου «Βουλευτικό»  στο ουδέτερο  γένος  και  δόθηκε  στο  Σώμα των εκπροσώπων (πληρεξουσίων) των επαρχιών, που δημιουργήθηκε στην Α’ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου  το 1822 και αυτή η ονομασία χρησιμοποιούνταν και μετέπειτα μέχρι τη Συνέλευση της Ερμιόνης – Τροιζήνας.  Στην Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας, που αποτελεί συνέχεια της Ερμιόνης οι συνεδριάσεις έγιναν, σύμφωνα με τα πρακτικά και τον Γραμματέα Σπηλιάδη στον «Λειμώνα», κάτω  από τις λεμονιές, και για τούτο δεν ήταν δυνατόν ο χώρος αυτός να λάβει κάποια ονομασία    και σ’ αυτή  τη χρονική  στιγμή  οι πληρεξούσιοι  άλλαξαν ακόμη και την ονομασία «Βουλευτικό» σε Βουλή.

    Μάλιστα,  κατά τη διάρκεια των συνεδριάσεων στην Τροιζήνα  για τη διατύπωση του Συντάγματος, χρησιμοποιεί ο  Κωνταντινουπολίτης   Ν. Δραγούμης, δεύτερος γραμματέας της Συνέλευσης σε κάποιο σημείο τη λέξη «Βουλευτικό», χωρίς να αποφεύγει να ειρωνεύεται  τη λέξη βουλευτήριο  για το χώρο του  «Λειμώνα» (περιβολιού εσπεριδοειδών), στις συνεδριάσεις των παραστατών  της Τροιζήνας. Συγκεκριμένα , θα επισημάνουμε ότι στο βιβλίο του Ν. Δραγούμη «Ιστορικαί αναμνήσεις»,  στη σελίδα 32, ενώ είχε προχωρήσει η διαδικασία για το Σύνταγμα σημειώνει:  «…εις μεν τας δύο πρώτας συνελεύσεις και εις το πρώτον Βουλευτικόν ουδείς αυτών εστάλη πληρεξούσιος..». Εδώ χρησιμοποιεί τρεις λέξεις, «συνελεύσεις» ( συνεδριάσεις ), «Βουλευτικόν» ( το Σώμα, δηλ το σωματείο ), και «πληρεξούσιος» ( ο εκλεγμένος αντιπρόσωπος, δηλ. σήμερα ο βουλευτής). Συμπτωματικά την ίδια περίοδο  στη Τροιζήνα  το «Βουλευτικό» μετονομάστηκε «Βουλή» και μέχρι σήμερα λέμε η αίθουσα της Βουλής ( για το χώρο των συνεδριάσεων των Βουλευτών και για όλο το συγκρότημα) και ποτέ το Βουλευτήριο. Στο Ναύπλιο διατήρησαν για το κτίριο της πρώτης Βουλής των Ελλήνων την παλαιότερη ονομασία Βουλευτικό (η αίθουσα του Βουλευτικού των Ελλήνων ), όπως θα λέγαμε συνειρμικά, η αίθουσα της Βουλής των Ελλήνων.   Άλλωστε τα πρώτα χρόνια της Επανάστασης πολύ σοφά ονόμασαν τους παραστάτες – εκπροσώπους «Βουλευτικό», γιατί  δεν μπορούσε να υπάρξει με τις μετακινήσεις των πληρεξουσίων μόνιμη αίθουσα συνεδριάσεων σε κανένα μέρος. Επιπλέον, δε χρησιμοποιήθηκε επίσημα η ονομασία «βουλευτήριον» κατά τη διάρκεια των πρώτων  χρόνων της Επανάστασης, και από την Τροιζήνα μέχρι σήμερα καθιερώθηκε η λέξη «βουλή» (κοινοβούλιο) των Ελλήνων αντί «Βουλευτήριο» (των Ελλήνων). Επιπλέον, είναι  απορίας άξιον η κατάργηση της λέξεως «βουλευτήριο» από το  ΧΡΗΣΤΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ  ΤΗΣ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΑΘΗΝΏΝ,   που εκδόθηκε τελευταία. Αντίθετα , αναλύονται επαρκώς οι λέξεις βουλευτικό και Βουλή.

    Οι ιστορικές  συνεδριάσεις της Γ’ Εθνοσυνέλευσης  στη Ερμιόνη πραγματοποιήθηκαν στο Βουλευτικό οίκημα, στην μακρόστενη  αίθουσα του  επάνω ορόφου της οικίας κληρονόμων  Οικονόμου (κτίσμα του18ου αιώνα), όπου  ένα  εξωτερικό πέτρινο κλιμακοστάσιο οδηγεί από τον αύλειο χώρο στον επάνω όροφο.

1. Ιστορία του Ελλ. Έθνους, ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ Α.Ε. 1975,  τ. Γ1, ό.π., σελ.88-93.
2. Εγκυκλοπαίδεια «Νέα Δομή», τ. 2^ος, σελ. 381
3. Το παρόν αντλεί τις πληροφορίες του από το αντίστοιχο άρθρο του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού/ Βουλευτήριον Ολυμπία  δημοσιευμένο στον ιστότοπο, ( τελευταία πρόσβαση 27-06-2016)     http://  odysseus. culture. gr].
4. Θεοδωροπούλου Επιφανίου  Αρχιμ., Η ΜΕΓΑΛΗ ΕΒΔΟΜΑΣ μετά ερμηνείας, εκδόσεις Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος, έκδοσις  Θ΄, Αθήναι  2002, σελ.110-111.
5. Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό και πλήρες Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, ΠΑΠΥΡΟΣ LAROUSSE, σελ. 321
6. Ντόουσον Μαρία-Δήμητρα—Καμάρα Αφροδίτη, «Βουλευτήρια στη Μ Ασία» 2006, Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία.
7. Ιστορία του Ελλ. Έθνους , ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ Α.Ε. 1975, τ.ΙΒ, σ.324-330, 334-335, 353-355  και Παπαρρηγόπουλου  Κ. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. 7^ος σελ.122-123, 126-127 και   Μάλλωση  Ιωάννου,  Η εν Ερμιόνη  Γ’   Εθνοσυνέλευσις, 18 Ιανουαρίου-18  Μαρτίου  1827,  Β’   Επανέκδοση  ό.π.. σ. 69-71.    
8. Υποσημειώσεις: –1. Στο ΧΡΗΣΤΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΤΗΣ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΑΘΗΝΏΝ (κυκλοφορήθηκε πρόσφατα),  και στο λήμμα «βουλευτικός» σημειώνεται ερμηνευτικά ότι είναι καθετί που σχετίζεται με τον βουλευτή, ενώ στο λήμμα «βουλή» με τη συνώνυμη λέξη «κοινοβούλιο», γίνεται εκτενής αναφορά στο δημοκρατικό πολίτευμα, ενώ στη συνέχεια σημειώνεται ως ερμηνεία του αρχικού λήμματος ότι υπονοείται με τη λέξη «βουλή» συνεκδοχικά το αντίστοιχο κτίριο. Αξιοπαρατήρητο είναι ότι στο προαναφερόμενο  λεξικό δεν αναγράφεται καθόλου η λέξη βουλευτήριο. — Στο λήμμα «βουλευτήριο»  του ΛΕΞΙΚΟΥ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ  Γ. ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗ, όπου αναγράφεται  ότι ήταν  κυρίως στην αρχαιότητα το μέγαρο, που συνέρχονταν και συνεδρίαζαν καθημερινά οι Βουλευτές (συνώνυμα: βουλή, κοινοβούλιο). –3. Στο  λήμμα βουλευτήριο και στο  ΜΕΓΑ ΛΕΞΙΚΟΝ ΤΗΣ  ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΗΣ, των ΗΕΝRΥ LIDDELL  και  RΟΒΕRΤ SCOTT, η  λέξη βουλευτήριο, εκτός από χώρο συνδιάσκεψης, σημαίνει το σύνολο των Βουλευτών ως σωματείο, ενώ  στο ίδιο Λεξικό σημειώνεται και ως επίθετο «βουλευτήριος, -ον», με την ερμηνεία ότι είναι  «ο παρέχων συμβουλήν,  αυτός που συμβουλεύει κάτι».  Αντίθετα «το επίθετο Βουλευτικό (ως ουδέτερο)»  ήταν τα εδώλια, πλησιέστατα στην ορχήστρα του Αθηναϊκού θεάτρου για τους 500 Βουλευτές. — 4. Στο λήμμα  «βουλευτήριο»   στο  ΜΕΓΑ ΛΕΞΙΚΟΝ ΟΛΗΣ ΤΗΣ  ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΗΣ του Δ. ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΥ, τονίζεται  ότι εκτός από το δημόσιο κατάστημα, που συνέρχονταν οι βουλευτές για σύσκεψη, είναι, όμως, και το σύνολο των βουλευτών ως σωματείο, ενώ στο λήμμα το βουλευτικό είναι τα εδώλια των βουλευτών, που βρίσκονται  πλησιέστατα στην ορχήστρα του αθηναϊκού θεάτρου.