Αύγουστος: Οι έξι πρώτες ημέρες.Του Γιάννη Σπετσιώτη

 Ο ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΤΗΣ ΑΝΘΟΥΛΑΣ ΛΑΖΑΡΙΔΟΥ ΔΟΥΡΟΥΚΟΥ

Αύγουστος: Οι έξι πρώτες ημέρες

(Εκκλησιαστικές γιορτές, παραδόσεις και προλήψεις του τόπου μας)

του Γιάννη Μ. Σπετσιώτη

«Γκουστ σι γκρουστ!». Ο Αύγουστος μια χούφτα! έλεγαν στ’ αρβανίτικα οι παλαιοί Ερμιονίτες, για να δείξουν πως οι ημέρες έχουν μικρύνει και κυρίως να τονίσουν ότι πρέπει να αρχίσουν οι άνθρωποι να προετοιμάζονται για τον χειμώνα, αφού ο καιρός περνάει γρήγορα και οι δύσκολες μέρες πλησιάζουν.

-  Ουφ κι εσύ μ’ αυτές τις αρβανιτοπαροιμίες σου… Φτάνει πια! Μη με ταράζεις! Δεν μου αρέσουν καθόλου αυτά που κάθε τόσο ξεφουρνίζεις… σχολίασε η μέσα μου φωνή.

-  Σήμερα 1^η Αυγούστου. Καλό μήνα! Ξεκινούν και οι άδειες των παιδιών. Τα περιμένουμε να μας έρθουν! Είναι η φωνή του γείτονα που μ’ έκανε στ’ αλήθεια να νιώσω καλλίτερα και να σκεφτώ.

«Αύγουστε καλέ μου μήνα να ’σουν δυο φορές το χρόνο!»

Την αντίθεση αυτή των περίεργων τούτων ημερών του χρόνου επισημαίνει και ο μεγάλος μας Μάνος Χατζηδάκης στα τραγούδια του μιλώντας για τις «ήσυχες και ξένοιαστες μέρες του Αυγούστου» τον μήνα όπου «η ψυχή μου αδειάζει».¹

Αύγουστος, λοιπόν, ο μήνας της «Παναγίας των Ελλήνων»

Την 1^η του μήνα, όπως είναι γνωστό, ξεκινάει η νηστεία του Δεκαπενταύγουστου που θα κρατήσει μέχρι τη γιορτή της Κοίμησης της Θεοτόκου (15 Αυγούστου) του «Καλοκαιρινού Πάσχα».

Την πρωτομηνιά η εκκλησία μας γιορτάζει την «Πρόοδο του Τιμίου και ζωοποιού Σταυρού», προβάλλοντας, για μια ακόμη φορά, το πανανθρώπινο σύμβολο ως ενίσχυση των πιστών στον καθημερινό αγώνα της ζωής τους. Την ημέρα εκείνη (1^η Αυγούστου) ο παπα- Μιχάλης έκανε εντός του ναού τη λιτάνευση του Σταυρού και μοίραζε βασιλικό.

Την παράδοση συνεχίζει σήμερα και ο παπα-Δημήτρης στην Παναγία και όπως μου είπε «κρατά» τον Σταυρό στο εικονοστάσι καθώς μπαίνουμε στο ναό μέχρι τις 14 Αυγούστου, παραμονή της μεγάλης γιορτής. Η λιτάνευση του Σταυρού την 1^η Αυγούστου είναι μια συνήθεια η οποία έχει επικρατήσει και τελείται στην Κωνσταντινούπολη. Την ίδια ημέρα και η μνήμη των αγίων επτά μαρτύρων Μακκαβαίων, της μητέρας τους Σολομονής και του δασκάλου τους Ελεαζάρου. Όλοι, εκτός από τη μητέρα οδηγήθηκαν σε φρικτά βασανιστήρια και στον θάνατο. Η μητέρα Σολομονή, όταν είδε όλα αυτά, μόνη της ρίχτηκε στη φωτιά «και ούτω τω Θεώ το πνεύμα παρέθετο».

Αυτά συνέβησαν «επί του αυτοκράτορος Αντιόχου υιού Σελεύκου».

Οι άγιοι μάρτυρες Μακκαβαίοι θεωρούνται προστάτες των πολυτέκνων οικογενειών και πριν από μερικά χρόνια στην Ερμιόνη γινόταν ανάλογη εκδήλωση.

Από την 1^η μέχρι τις 13 Αυγούστου τα απογεύματα, εκτός από την παραμονή της Μεταμόρφωσης και τα Σάββατα τελούνται οι παρακλήσεις της Παναγίας, εναλλάξ ο μικρός και ο μεγάλος παρακλητικός κανόνας, όπως λέγονται.

Ο κόσμος που τις παρακολουθούσε ήταν πολύς, οι περισσότερες γυναίκες. Εκείνο που με εντυπωσίαζε πάντα στις Παρακλήσεις ήταν ο ιδιαίτερος τρόπος που έκαναν τις μετάνοιες ορισμένες κυρίως ηλικιωμένες γυναίκες με μακριές φούστες, ποδιές και τσεμπέρια όταν άκουγαν τα τροπάρια «Μη καταπιστεύσεις με» και «Μεταβολή των Θλιβομένων».

Λύγιζαν τα γόνατα, έριχναν το σώμα εμπρός, στερεώνονταν στα δύο τους χέρια και γονατισμένες πλέον με το κεφάλι κάτω ταλάντευαν το σώμα τους γρήγορα και ρυθμικά μπρος-πίσω αρκετές φορές σταυροκοπούμενες.

Εμείς παιδιά τότε, γελούσαμε με το θέαμα και το περιμέναμε. Μάλιστα είχαμε εντοπίσει και τις γυναίκες που έκαναν… τις ωραιότερες μετάνοιες και τις παρακολουθούσαμε εντυπωσιασμένοι και σχολιάζοντας…

Σήμερα, σκέφτομαι, πως πάντα το ανθρώπινο σώμα ήταν ναός της πίστης και της προσευχής. Πηγή συγκίνησης και συναισθημάτων…

Από την 1^η του μήνα ξεκινούν και τα ημερομήνια, όχι τα μερομήλια, όπως συνηθίζουν κάποιοι να τα λένε. Οι άνθρωποι τις 6 πρώτες ημέρες του Αυγούστου παρατηρούν τον καιρό και πιστεύουν ακόμη μέχρι σήμερα ότι αυτός αντιστοιχεί στους 12 μήνες του χρόνου ως εξής:

1^η Αυγούστου: Από 12 τα μεσάνυχτα ως τις 12 το μεσημέρι ό,τι καιρό κάνει, αυτός θα είναι ίδιος για όλο τον Αύγουστο.

Από τις 12 το μεσημέρι της ίδιας μέρας μέχρι τις 12 τα μεσάνυχτα, αντιστοιχεί στο Σεπτέμβριο. Έτσι συνεχίζουν να υπολογίζουν μέχρι τις 6 Αυγούστου, όπου από 12 το μεσημέρι μέχρι 12 τα μεσάνυχτα ο καιρός της ημέρας αντιστοιχεί στον Ιούλιο.

Με τον τρόπο αυτό έβγαζαν το μετεωρολογικό δελτίο για ολόκληρο το χρόνο γρήγορα και… χωρίς να πέφτουν ποτέ έξω!

Αλλά και οι άλλες παραδόσεις του τόπου μας που σχετίζονται μ’ αυτόν το μήνα έχουν ενδιαφέρον και στέλνουν τα δικά τους μηνύματα. Έτσι έλεγαν πως τα δυνατά και ενοχλητικά τσιμπήματα από τις μύγες του Αυγούστου προμηνύουν βροχές και κακοκαιρία στους μήνες που έρχονται. Το «πλύσιμο» της γάτας με τη γλώσσα, στραμμένης κατά τον νοτιά, το τρελό της τρέξιμο και οι πολλοί γλάροι στις ακρογιαλιές «ειδοποιούν» για καταιγίδες και άστατο καιρό όχι μόνο τον Αύγουστο, αλλά και για ολάκερο τον χρόνο.

Μα εκείνο που μας «έκοβε τα πόδια», το έχω γράψει και άλλες φορές, ήταν το γεγονός, ότι από την 1^η μέχρι τις 6 και κατ’ άλλους, τους πιο φανατικούς μέχρι τις 15 Αυγούστου, τα μπάνια έπρεπε να σταματήσουν γιατί βγαίνανε οι δέρμιζες.

-  Μην τολμήσεις να ζητήσεις σήμερα μπάνιο… Έτσι, για να έχουμε το νου μας!

-  Γιατί καλέ;

-  Καλάμια και παλούκια!

-  Γιατί, βρε, βγαίνουν οι δέρμιζες! Κάθε χρόνο τα ίδια θα λέμε;

Οι δέρμιζες κάτι θαλασσινά ασπόνδυλα ζωάκια που στέκονταν στο βυθό της θάλασσας και ένα χνούδι απαλό κάλυπτε το σώμα τους. Εκείνο το χνούδι όταν ερχόταν σε επαφή με το δέρμα το ερέθιζε, το κοκκίνιζε και προκαλούσε έντονη φαγούρα και πόνο. Είχε δίκιο όμως η μάνα. Έτσι το είχε ακούσει και αυτή από τους δικούς της γονείς και αυτοί από τους δικούς τους και πάει λέγοντας.

Από τα πανάρχαια χρόνια, οι έξι πρώτες ημέρες του Αυγούστου θεωρούνταν κατά τη λαϊκή αντίληψη αποφράδες, καταραμένες και τις ονόμαζαν δρίμες. Οι δρίμες (δαίμονες) τις ημέρες αυτές, πάλι σύμφωνα με τις λαϊκές δοξασίες, ήσαν επικίνδυνες για όσους έρχονταν σε επαφή με το νερό και έκαναν κακό στους λουόμενους. Αυτές λοιπόν οι δρίμες, κατά την άποψή μου, παρετυμολογικά και με τη μεγάλη φαντασία των πολύ μακρινών συμπολιτών μας «πήραν σάρκα και οστά» και έγιναν δέρμιζες.

Στις 6 Αυγούστου η Εκκλησία μας «περιχαρώς» εορτάζει την «ανάμνησιν της θείας Μεταμορφώσεως του Κυρίου» τη μοναδική δεσποτική εορτή του καλοκαιριού, της «Σωτήρος» όπως ο λαός τη λέει.

Την παραμονή της εορτής σύμφωνα με  παράδοση του τόπου, μετά τα μεσάνυχτα μπορούσαν να δουν οι άνθρωποι το γεγονός της Μεταμορφώσεως του Κυρίου, όπως ακριβώς συνέβαινε και με την Ανάληψή του.

-  Αν είσαι καλό παιδί θα μπορέσεις να δεις το σύννεφο που τυλίγει το Χριστό και τον μεταφέρει στους ουρανούς μαζί με τους δύο προφήτες Μωυσή και Ηλία, μου έλεγε η μητέρα μου.

Η δεκαπενθήμερη νηστεία σήμερα διακόπτεται και τρώγεται το ψάρι, όπως συμβαίνει του Ευαγγελισμού και των Βαΐων. Το πρωί της εορτής έφερναν στην εκκλησία δίσκους ή μικρά καλαμένια πανέρια με σταφύλια μαζεμένα από τ’ αμπέλια της Ερμιόνης για να τα διαβάσει με ειδική ευχή ο ιερέας. Έτσι ευλογημένα μετά τη θεία λειτουργία, τα μοίραζαν στον κόσμο που εύχονταν στα αφεντικά να έχουν καλή σοδειά.

Την παραμονή της εορτής στον Εσπερινό, η μητέρα μου πήγαινε στον Ταξιάρχη παλαιά εικόνα της Μεταμόρφωσης που ήταν μέσα σε όμορφο, ξυλόγλυπτο εικονοστάσι και την είχαμε στο σπίτι, για να λειτουργηθεί. Τη στόλιζε με όμορφα λουλούδια και η κυρά Λένη η νεωκόρισσα, την τοποθετούσε «σε πρώτη θέση» για να την «ανασπάζουν» όσοι πήγαιναν εκείνη την ημέρα στην Εκκλησία. Υπήρχε συνήθεια στην Ερμιόνη, ίσως και σε άλλα μέρη να πηγαίνουν εικόνες στην εκκλησία την ημέρα της γιορτής τους, ιδιαίτερα μάλιστα όταν η εκκλησία δεν είχε εικόνα της εορτής.

Ο καιρός από σήμερα αρχίζει να κρυώνει και αυτό δεν το προσπερνούσε εύκολα ο κόσμος. Γι’ αυτό και συνδύαζε το όνομα της γιορτής (Σωτήρος) με την επιμέλεια που πρέπει να δείχνουν οι άνθρωποι και να φροντίζουν (σώζουν) τα καλοκαιρινά τους ρούχα αφού η εποχή τους… αρχίζει να φεύγει.

Σωτήρεψε τα ρούχα σου

και βάλτα στο ζεμπίλι

και κρέμασέ τα στα ψηλά,

να μην τα φαν οι ψύλλοι!

Σημ. Β. Αγγελικόπουλος, Υποβολείο, εφημ. «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ».