Όταν ο Έβρος ήταν πλευστός.

Όταν ο Έβρος ήταν πλευστός.

Του Γιάννη Λακούτση

Ατμόπλοιο  στην Αδριανούπολη; Καθόλου παράδοξο. Αλλά με βάση τα  πραγματικά γεωγραφικά και περιβαλλοντικά δεδομένα κάτι τέτοιο σήμερα  θεωρείται αδιανόητο. Άλλωστε τα νερά του ποταμού  Έβρου, που διασχίζει την κοιλάδα της Φιλιππούπολης και περνάει από τις παρυφές της Αδριανούπολης, κατηφορίζοντας, δίπλα από την Ορεστιάδα, το Διδυμότειχο, το Σουφλί και τις Φέρες, είναι λιγοστά  που σε ορισμένα σημεία το καλοκαίρι οι λαθρομετανάστες περνάνε με μεγάλη ευκολία. Και όμως  κάποτε ο Έβρος ήταν πλωτός και είχε συσταθεί και ποταμοπλοϊκή εταιρεία εκμετάλλευσης των θρακικών ποταμών. Η Αίνος ήταν μια πόλη με μεγάλη ναυτική παράδοση. Ανέδειξε θρυλικούς καπεταναίους στη θάλασσα . Μια τέτοια  ηρωική μορφή ήταν ο καπετάν Βιζβίζης, που έδωσε τη ζωή του στη ναυμαχία της Εύβοιας,  αλλά  και της γυναίκας του Δόμνας Βιζβίζαινας , που συνέχισε τον αγώνα του άντρα της. Μια περιγραφή της Αίνου  που έχει διασωθεί, είναι γραμμένη  από τον εκπαιδευτικό Ν. Χατζόπουλο, στις Φέρες στις 2 Μαΐου 1882 είναι η εξής: «Πόλις παράλιος κειμένη εις την αριστεράν όχθην και παρά τας εκβολάς του Έβρου. Αρχαιοτάτη μνημονευομένη και παρ’ Ομήρου εν τοις στοιχείοις Β’ και Δ’ της Ιλιάδος…».  Προ 40-50 ετών ηρίθμει υπέρ τας δύω χιλιάδας οικίας. Νυν δε μόλις αριθμεί 800-900 ων  αι 100-130 εισίν οθωμανικαί. Έχει σχολεία καλώς συντηρούμενα δια κληροδοτημάτων, οία Ελλ. Σχολήν, Δημοτικήν, Παρθεναγωγείον, εφέτος  δε  εσυστήθη Νηπιαγωγείον». Από την αντίθετη πλευρά των εκβολών του Εβρου στο Αιγαίο, άρχισε να ξεπετιέται το Δεδέαγατς, η σημερινή Αλεξανδρούπολη, οικισμός ασήμαντος έως το 1860 περίπου. Χρονιά σημαδιακή για τις δυο παραθαλάσσιες αυτές πόλεις οι οποίες βρέθηκαν αντιμέτωπες το 1872, τότε  που άρχισε η άνοδος του μέχρι τότε άσημου Δεδέαγατς, γεγονός που θα συρρίκνωνε το ιστορικό λιμάνι της Αίνου. Για το Δεδέαγατς υπάρχει αναφορά του 1868 που διασώθηκε, τότε που ήταν ένα μικρό ψαροχώρι. Στην έκθεση αυτή αναφέρεται ότι: « Αρτισύστατος κωμόπολις, εμπορική παράλιος και ο τελευταίος εν τη Νοτιοδυτική Θράκη σιδηροδρομικός σταθμός. Έχει τανύν 450-500 νεόδμητους οικοδομάς και περί τας 1.500-2.000 ψυχάς. Οικογενείας δε μονίμους οικούσας εις Δεδέαγατς περί τας 100-120 προερχομένας εκ διαφόρων μερών και εθνικοτήτων και διαφόρων ιδεών, ηθών και εθίμων…». Η άνοδος του Δεδέαγατς κυρίως λόγω της διαφαινόμενης κατασκευής του σιδηροδρόμου, που οδηγούσε στη λειτουργία του λιμανιού, ανησύχησε τους κατοίκους της Αίνου, οι οποίοι έβλεπαν ότι η πόλη τους θα υποβαθμιζόταν, από την άνοδο της νέας πόλης.. Έτσι, προσπάθησαν με κάθε τρόπο να  εμποδίσουν την άνοδο αυτή. Ο βαρώνος Χιρς, που είχε αναλάβει την κατασκευή μεγάλων έργων, μεταξύ των οποίων και την κατασκευή σιδηροδρόμου, για λογαριασμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, είχε δώσει εντολή το 1872, να αρχίσει η κατασκευή λιμανιού. Οι Αινίτες προκειμένου να ματαιώσουν αυτό το έργο, χρησιμοποίησαν όσα μέσα είχαν διαθέσιμα, αρχίζοντας από τον Τύπο.

Στην εφημερίδα  της  Κωνσταντινούπολης, «Νεολόγος» της 10 Δεκεμβρίου 1875, δημοσιεύεται ένα άρθρο από το οποίο προκύπτει  ότι από τότε που τέθηκε το ζήτημα κατασκευής λιμανιού στο Δεδέαγατς, οι Αινίτες με αναφορές τους προς την οθωμανική κυβέρνηση προσπάθησαν να αποδείξουν ότι η εκλογή του  Δεδέαγατς ήταν άσκοπη, επικίνδυνη και αντιοικονομική. Ενώ με την κατασκευή του δικού τους λιμανιού, που δεν θα κόστιζε, όπως υποστήριζαν, ούτε το τεσσαρακοστό της όλης δαπάνης,  θα μπορούσε να λειτουργήσει με πολλά  πλεονεκτήματα. Πέρα από τη διαμάχη Αίνου- Δέδαγατς, ενδιαφέρον έχουν οι πληροφορίες που μας δίνει για την πλοϊμότητα  του ποταμού Έβρου μέχρι την Αδριανούπολη, αφού έστω και δοκιμαστικά κυκλοφορούσε τότε ατμόπλοιο. Σχετικά με τον πλου  ατμόπλοιου στον ποταμό Έβρο, έχει διασωθεί η αναφορά του Έλληνα  προξένου στην Αδριανούπολη, Α. Δόσκου, με ημερομηνία   13 Απριλίου  1859 προς την ελληνική πρεσβεία της Κωνσταντινούπολης, με επισημάνσεις για την ανάγκη έργων συντήρησης της κοίτης του ποταμού γιατί το ατμόπλοιο κολλούσε στα αβαθή. Έγραφε ο Δόσκος: « Κατέπλευσεν ενταύθα κατά πρώτον το του ποταμού Μαρίτζης ( Έβρου)  ατμόπλοιον όπερ μέλλει να ταξιδεύσει μεταξύ των δύο τούτων πόλεων. Το ατμόπλοιον τούτο είναι 30 ίππων δυνάμεως, ανεπαρκές δε δια την υπηρεσίαν εις ην προορισμένον…Ωσαύτως δε και ο ποταμός χρήζει εισέτι πολλής εργασίας διότι εις πολλά μέρη τα νερά κατά τοσούτον είναι αβαθή ώστε εκάθησεν τρείς μέχρις  ου φθάσει ενταύθα. Απαιτούνται επομένως πολλαί εισέτι χρηματικαί δαπάναι και δεν είναι γνωστόν αν η εταιρεία αύτη θέλει αποφασίσει να κάμη τοιαύτας. Το πρώτον ταξίδιον εγένετο προς δοκιμήν…».  

Για τον πλευστό Έβρο υπάρχουν όμως και άλλες πληροφορίες στην ίδια εφημερίδα της  1 Φεβρουαρίου 1876, όπου αναφέρεται ότι μόνο ο Έβρος ήταν πλευστός από μεγαλύτερα πλοία μέχρι την Αδριανούπολη και από μικρότερα μέχρι τη Φιλιππούπολη. 

« Εκ των ποταμών μόνος ο Έβρος είναι πλευστός, και εις μεγαλείτερα μεν πλοία μέχρις Ανδριανουπόλεως, εις μικρότερα δε μέχρι Φιλιππουπόλεως , οι δε άλλοι ποταμοί είναι πλευστοί μόνον δια σχεδιών ή σαλίων, δι ών μεταβιβάζονται ξυλεία και δημητριακοί καρποί …». 

Τα χρόνια πέρασαν. Το λιμάνι του Δεδέαγατς στήθηκε τότε, η πόλη ονομάστηκε Αλεξανδρούπολη.  

Η Αίνος παρά τη μακρά ιστορία της και τη μεγάλη ναυτική παράδοση της, παρέμεινε ένα μικρό επαρχιακό λιμάνι της Τουρκίας. 

Οι αντιδράσεις των Αινιτών δεν μπόρεσαν να σταματήσουν την πρόοδο της Αλεξανδρούπολης.