« Πανταχού προσωπίδες και γέλως πανταχού ο χορός κι η χαρά».
Του Γιάννη Λακούτση
Μετά την απελευθέρωση και όταν η Αθήνα πλέον ανακηρύσσεται πρωτεύουσα του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, οι άνθρωποί της γλεντούν με την καρδιά τους την αποκριά. Οι Ευρωπαίοι που διέμεναν στην πόλη, έφεραν τις ιδιωτικές γιορτές στα σπίτια ( μπαλ μασκε) με ευρωπαϊκούς χορούς και μουσική. Αυτά γίνονταν κυρίως στα σπίτια της αριστοκρατίας. «Δεν έχω δει λαό να χορεύει με τόση μανία όση η ελληνική καλή κοινωνία» θα γράψει στο βιβλίο του, « Η Ελλάδα του Όθωνα», ο Γάλλος αρχαιολόγος Έντμοντ Αμπού, το 1852. Ο λαός ξεφάντωνε στους δρόμους και τις πλατείες. Εκεί τριγύριζαν υπαίθριοι θίασοι, ακροβάτες, γαϊτανάκια, και πολλά δρώμενα. «Υπάρχει και άλλο ένα παιχνίδι», συνεχίζει ο Γάλλος αρχαιολόγος, « η προέλευση του οποίου φαίνεται πολύ παλιά και το νόημά του παραμένει άγνωστο. Στερεώνουν ένα κοντάρι καταμεσής του δρόμου και από την κορυφή του, κρεμούν δέκα ή δώδεκα κορδέλες. Οι μασκοφόροι πιάνουν από μια και όλοι μαζί γυρνούν γύρω από το στύλο, όπως τύχει και προς όλες τις κατευθύνσεις, προσέχοντας να μη μπερδέψουν τις κορδέλες». Τη δική της εξήγηση για το νόημα του παιχνιδιού αυτού δίνει η εφ. ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ ( 6 Φεβρ.1887): [ Εις την μανίαν δ’ αυτήν της παρωδίας των φράγκικων εθίμων οφείλει την αρχήν του και το γαϊτανάκι, όπερ ουδέν άλλο ήτον εν αρχή η κωμικοποίησης των ευρωπαϊκών χορών και υπαινιγμός, ότι δι αυτών «πλέκεται το γαϊτανάκι» όπερ εσήμαινεν η ερωτοτροπία].
Η συνοικία της Πλάκας, ζούσε τον παλμό των σχετικών εκδηλώσεων. Μασκαρεμένοι η μη οι Αθηναίοι γύριζαν στους δρόμους και πετούσαν στα ανοιχτά παράθυρα φασόλια, ρύζι, κουκιά, ρεβίθια, όπως όριζε το έθιμο, δεν είχαν ακόμα εισαχθεί σερπαντίνες και κομφετί. Αργότερα έφτασε ο χαρτοπόλεμος. Ο πιο μεγάλος συνωστισμός γινόταν στο σταυροδρόμι των οδών Κυδαθηναίων και Αδριανού, όπου και το σπίτι του Γεωργίου Δροσίνη. [ Πόσο χαιρόμουν τα Καρναβάλια τότε απ’ το παράθυρό μου και πόσο θαύμαζα, σαν παιδί, την περίφημη παρέλαση του άρματος με την « Αρπαγή της Ωραίας Ελένης», που ήτανε αρσενικιά και
φρεσκοξουρισμένη…], έλεγε ο ποιητής. Τα « μουτζουρώματα» στο πρόσωπο από την περίοδο της τουρκοκρατίας παραχώρησαν τη θέση τους στις ευρωπαϊκού τύπου μάσκες και στολές αμφίεσης, που πωλούνταν ακόμα και στα μπακάλικα. Οι μασκαράδες συγκεντρώνονταν την Κυριακή της Αποκριάς το μεσημέρι στη « Μουσική της Κυριακής». Η οδός Πατησίων που ξεκινούσε από την Ομόνοια ( τότε πλατεία Όθωνος) έφτανε σε ένα σημείο εκεί που βρίσκεται το Πεδίο του Άρεως. Εκεί υπήρχε ένα μεγάλο κιόσκι, πάνω στο οποίο κάθε Κυριακή μεσημέρι, η μπάντα του στρατού έπαιζε τραγούδια. « Πήρα το θάρρος να πάω μόνη μου στη μουσική ( της Κυριακής) που συγκέντρωνε πάντα πολύ κόσμο…Είχε συγκεντρωθεί λαός πολύς, ανάμεσά τους και μεταμφιεσμένοι. Η οδός Πατησίων είχε μετατραπεί σε κανονικό corso, πολλές άμαξες, καβαλάρηδες και περιπατητές πηγαινοέρχονταν με τον υπέροχο αυτό καιρό…», έγραψε στο ημερολόγιό της με ημερομηνία 5 Μαρτίου 1848, η Βιλελμίνη φον Πλύσκω, η μεγάλη κυρία της τιμής της βασίλισσας Αμαλίας. Στις 25 Ιανουαρίου του 1887, στο Δημαρχείο, συστάθηκε από δημοσιογράφους και εμπόρους των Αθηνών, το «Κομιτάτο των Απόκρεων», μια επιτροπή που είχε την ευθύνη της οργάνωσης των Καρναβαλικών εκδηλώσεων. Το 1889 έκανε την πρώτη του επίσημη εμφάνιση ο καρνάβαλος. Τότε, το μέλος της οργανωτικής επιτροπής του κομιτάτου, Θεόδωρος Βελιανίτης, δημοσιογράφος, λόγιος και αργότερα πολιτικός, έγραψε: « Η Αθηναϊκή αποκριά μέχρι του 1889 ευρίσκετο σε μεγάλη ξεπεσούρα. Απεφασίσαμεν λοιπόν τότε μερικοί δημοσιογράφοι και έμποροι, να συστήσωμεν αποκριάτικες παρελάσεις, όπως εγίνοντο εις την Βενετίαν, την Ρώμην και την Νίκαιαν…». Το Κομιτάτο της Αποκριάς συγκέντρωνε χρήματα από εμπόρους, ταβερνιάρηδες, το Δήμο και έστηνε εξέδρες σε σημεία που θα περνούσε η μεγάλη παρέλαση από λουλουδιασμένα άρματα. Εξελέγη ελλανόδικος επιτροπή η οποία θα έδινε τα βραβεία για τις περισσότερο επιτυχημένες μεταμφιέσεις και τη λαμπρότερη διακόσμηση κτηρίου.
Την Καθαρά Δευτέρα ο κόσμος παραδοσιακά γιόρταζε στους στύλους του Ολυμπίου Διός, τις « Κολόνες», όπως τις έλεγαν. « Κάθε Καθαρά Δευτέρα της παλιάς Αθήνας, η αττική ατμόσφαιρα επληρούτο του χαρακτηριστικώς διαπεραστικού αρώματος του σκόρδου και των κρεμμυδιών…Ο αθηναϊκός γηγενής κόσμος…εκάστην Καθαράν Δευτέραν μετεβάλλετο εις αρχηγόν πολεμικού επιτελείου. Η έφοδος θα διηυθύνετο εναντίον των Στύλων του Ολυμπίου Διός…και άλλων τοποθεσιών, αι οποίαι επί τριακοσίας εξήκοντα τέσσαρες ημέρας του έτους έχουν μερικά δενδράκια, και εν μια και μόνη ημέρα χάνουσι κάθε τους χλωρό κλαδί, τσαλαπατούμενον και ανηλεώς καταστραφόμενον παρά των επιδρομών…», έγραψε στο βιβλίο του, « Έζησα την Αθήνα της μπελ εποκ», ο Μίλτος Λιδωρίκης. Στην γιορτή της Καθαράς Δευτέρας στις « Κολόνες» αναφέρθηκε στις σημειώσεις και το ημερολόγιό της, που αργότερα εκδόθηκαν σε βιβλίο με τίτλο « Μια Δανέζα στην Αυλή του Όθωνα», Χριστιάνα Λυτ, σύζυγος του Προτεστάντη ιερέα των Ανακτόρων, η οποία στις 7 Φεβρουαρίου 1844 έγραψε: «Πήγαμε κι εμείς μαζί με όλο τον κόσμο έξω στις Κολόνες, όπου είχανε μαζευτεί πολλές χιλιάδες λαού για τη γιορτή της Αποκριάς… Όταν βλέπεις από μακριά όλον αυτόν τον κόσμο με τα πλουμιστά ρούχα και τους στρατιώτες με τ’ αστραφτερά τους όπλα, φαντάζουν όλα πολύ όμορφα και γραφικά και δεν αισθάνεσαι τη μυρωδιά του σκόρδου, που είναι απαραίτητη σε μια τέτοια γιορτή».
Η αποκριά ήταν το αγαπημένο θέμα του Σουρή, ο οποίος κάθε χρόνο έγραφε στην εφημερίδα του « Ο Ρωμηός», στίχους που σατίριζαν και καυτηρίαζαν τις συμπεριφορές του Έλληνα, που παραδινόταν στο μεθύσι των εορτασμών.
Είσοδος του μεγάλου μασκαρο-Καρναβάλου
Περιούσιε λαέ μου, που προς χάριν μου βροντάς, θεονήστικος χορεύεις, θεονήστικος γλεντάς. Δείχνεις πάλι τόσο κέφι
πού στο διάβολο το βρίσκεις! Ο λιμός σε καλοτρέφει
κι έχεις μάγουλα παιδίσκης.
πού στο διάβολο το βρίσκεις! Ο λιμός σε καλοτρέφει
κι έχεις μάγουλα παιδίσκης.
Περιούσιε λαέ μου, την κακή μου την κακή σου κάθε τόσο τσαμπουνάς
πως λιμώττεις και πεινάς, κι όμως δίνεις για τα γλέντια και το τρύπιο το βρακί σου.
πως λιμώττεις και πεινάς, κι όμως δίνεις για τα γλέντια και το τρύπιο το βρακί σου.
Περιούσιε λαέ μου, λες πως πάσχεις ολοένα, κι όμως χάνεσαι για μένα, και ενώ σκούζεις κουρελής, με γενναίας προσφοράς και με εράνους δαψιλείς βγαίνεις πρώτος μασκαράς.
Ω λαέ των κωφαλάλων,
που συχνά παραπονείσαι, μόνο για των Καρναβάλων
τους θριάμβους συγκινείσαι.
που συχνά παραπονείσαι, μόνο για των Καρναβάλων
τους θριάμβους συγκινείσαι.
Ξεφωνίζεις πως σε ρέβουν, πως των φόρων σ’ έχουν σκλάβο
μα πού βρίσκεις τους παράδες
για να κάνεις μασκαράδες δεν μπορώ να καταλάβω.
Πάλι τα τρελά σου γέλια και το κέφι σου σκορπάς σε σαλόνια και ταβέρνες και στο σβέρκο σου κτυπάς τις ακούραστές σου φτέρνες.
μα πού βρίσκεις τους παράδες
για να κάνεις μασκαράδες δεν μπορώ να καταλάβω.
Πάλι τα τρελά σου γέλια και το κέφι σου σκορπάς σε σαλόνια και ταβέρνες και στο σβέρκο σου κτυπάς τις ακούραστές σου φτέρνες.
Ράνε με για να σε ράνω σερπαντίν και κομφετί,
κι ο χορός καλά κρατεί,
κι αν αλήθεια νοιώθεις πείνα, πήδα πήδα, για χαρά σου ο χορός αντί ν’ αδειάσει θα γεμίσει τ’ αντερά σου…
κι ο χορός καλά κρατεί,
κι αν αλήθεια νοιώθεις πείνα, πήδα πήδα, για χαρά σου ο χορός αντί ν’ αδειάσει θα γεμίσει τ’ αντερά σου…
(Ο Ρωμηός27/01/1901).
